کاوشی در اصول عقاید صفحه 8

نقش عقل در شکل گیری هویت و ارزش گذاری شخصیت انسان و جهت دادن به رفتار او و رقم زدن آینده و سرنوشت او بسیار مهم است. عقل، عامل تمایز انسان از سایر جانداران و دلیل برتری او بر آنهاست؛ هرچند حیوانات نیز ادراک غریزی دارند، اما این ادراک بسیار محدود است. در مقابل، انسان با کمک عقل خود می تواند اشیاء را از هم بازشناسد، کنار هم گذارد، یکی را بر دیگری برتری دهد و از مقدمات به نتایج دلخواهش برسد؛ آن گاه قوانین و اصولی را وضع کند که برای اجرا کارآمد و مؤثر است. البته این همه را باید با نگاهی فراگیر، واقع بینانه و به دور از هرگونه تعصب انجام داد. با کمک عقل و خرد است که انسانِ بلند همت، در مسیر پیشرفت خود گام های بزرگ برداشته و به مراتبِ والای ترقی و کمال دست می یابد.

جایگاه عقل در قرآن و حدیث

بنابر آنچه گفته شد، می بینیم که قرآن مجید در آیات فراوانی، بر عقل و اهمیت آن تأکید کرده و می فرماید: وَ ما یَذَّکَّرُ إِلَّا أُولُوا الْأَلْبابِ ؛ «و جز خردمندان [این حقایق را درک نمی کنند، و] متذکر نمی گردند» . (بقره: ٢6٩)

نیز می فرماید: قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ إِنْ کُنْتُمْ تَعْقِلُونَ ؛ «ما آیات [و راه های پیش گیری از شر آنها] را برای شما بیان کردیم، اگر اندیشه کنید» . (آل عمران: ١١٨)

و در جای دیگر نیز تصریح می کند: