- اشاره به برخی مشکلات علمی 1
- مقدمه 1
- جایگاه قواعد فقهیه در فقه و اصول 8
- فایده 18
- اقسام قواعد فقهیه 20
- قاعده لا ضرر 22
- اشاره 22
- مدرک اول: آیات و شواهد قرآنی 23
- مقام اوّل: مدرک قاعده 23
- اشاره 23
- اشاره 26
- مدرک دوم: روایات 26
- روایات شیعه 27
- الف) روایات عام 27
- ب) روایات خاص 37
- روایات اهل سنّت 45
- نکته اوّل 49
- 1. وجود قید «فی اسلام» 49
- مقام دوم: مفاد قاعده «لا ضرر» 49
- اشاره 49
- 2. وجود قید «علی مؤمن» 51
- 3. اهمیت وجود این قیود 52
- نکته دوم 53
- 1. عدم استقلال فقره «لا ضرر و لا ضرار» 53
- اشاره 63
- مقام سوم: معنای «ضرر» و «ضرار» 63
- معنای «ضرر» 63
- معنای «ضرار» 65
- استعمال ماده «ضرار» در روایات 67
- اشاره 69
- مقام چهارم: معنای حدیث و مفاد آن 69
- توضیح احتمال چهارم 71
- مختار ما در معنای حدیث 71
- توضیح احتمال سوم 77
- توضیح احتمال اوّل 79
- اشاره 93
- تنبیهات 93
- تنبیه اوّل: ضعف قاعده به علت کثرت تخصیص 93
- تنبیه دوم: بحثی در مخالفت حدیث «لاضرر» با قواعد 97
- تنبیه سوم: وجه تقدیم قاعده «لا ضرر» بر ادلّه احکام اولیه 100
- تنبیه چهارم: حکم به نفی ضرر رخصت است یا عزیمت؟ 102
- تنبیه پنجم: ملاک، ضرر واقعی است یا علم به ضرر؟ 105
- تنبیه ششم: آیا قاعده شامل عدمیات (عدم حکم) هم می شود؟ 109
- اشاره 109
- عمومیّت قاعده «لا ضرر» در امور وجودی و عدمی 110
- وجوه نادرست تعمیم قاعده «لا ضرر» 113
- ادلّه عدم عمومیّت قاعده «لا ضرر» 115
- تنبیه هفتم: مراد از ضرر، ضرر شخصی است یا ضرر نوعی؟ 118
- تنبیه هشتم: جواز ضرر زدن به غیر به منظور دفع ضرر از خود 120
- تنبیه نهم: حکم تعارض دو ضرر 126
- تنبیه دهم: در ضرر حکم، فرقی بین مکلّف به حکم و غیر آن نیست 137
- تنبیه یازدهم: تأیید نظر مختار در معنای حدیث 138
- تنبیه دوازدهم: آیا اقدام، مانع شمول «لا ضرر» است؟ 140
- قاعده صحت 145
- اشاره 145
- اشاره 146
- مقام اوّل: مدرک قاعده 146
- 1. کتاب 148
- 2. اخبار 150
- 3. اجماع 152
- 4. عقل 157
- مقام دوم: تنبیهات 161
- تنبیه اول: صحت واقعی یا صحت در نزد فاعل؟ 161
- تنبیه دوم: وجوب احراز صورت عمل 167
- تنبیه سوم: صحت در هر موردی متناسب با همان مورد 174
- تنبیه چهارم:لزوم احرازاین که فاعل درمورد انجام کاری که اثر آن را می طلبد هست 177
- تنبیه پنجم: حکم عمل نایب و اجیر هنگام شک در صحت آن 180
- تنبیه ششم: قاعده از امارات است یا اصول عملیه؟ 184
- تنبیه هفتم: تقدم قاعده بر اصاله الفساد و اصول موضوعیه 192
- تنبیه هشتم: مستثنیات قاعده 193
- تنبیه نهم: جریان قاعده در افعال خود مکلف 199
- تنبیه دهم: اصاله الصحه در اقوال و اعتقادات 202
- قاعده لاحرج 206
- اشاره 206
- انواع حرج 207
- مقام اول: مدارک قاعده لا حرج 209
- اشاره 209
- 1. قرآن شریف 210
- 2. سنت 214
- مقام دوم: مفاد قاعده لا حرج 231
- مقام سوم: تنبیه 237
- اشاره 237
- مفاد قاعده و وجه تقدم آن بر سایر عمومات 243
- تنبیه اول: کثرت تخصیصات قاعده 246
- تنبیه دوم: اعتبار در حرج شخصی یا حرج نوعی 261
- تنبیه سوم: تعارض ادله نفی حرج با ادله نفی ضرر 263
- تنبیه چهارم: شمول قاعده نسبت به عدمیات 267
- تنبیه پنجم: نفی حرج رخصت است یا عزیمت؟ 268
- تنبیه ششم: اختلاف عسر و حرج با اختلاف عوارض و احوال 275
- قاعده فراغ و تجاوز 277
- اشاره 277
- اشاره 278
- مقام اول: مدرک قاعده 278
- 1. اخبار عامه و خاصه 279
- 2. سیره عقلائیه 289
- اشاره 294
- مقام دوم: آیا قاعده مذکور، یک قاعده است یا دو قاعده؟ 294
- الف) به حسب مقام ثبوت 295
- ب) به حسب مقام اثبات و ظهور ادله مسأله 303
- مقام سوم: آیا قاعده از امارات است یا از اصول عملیه؟ 305
- اشاره 305
- نسبت قاعده با اصول عملیه 306
- مقام چهارم: اعتبار دخول فی الغیر و عدم آن 310
- مقام پنجم: مراد از غیر 316
- مقام ششم: محل تجاوز شرعی است یا عقلی یا عادی؟ 320
- مقام هفتم: عمومیت قاعده برای جمیع ابواب فقه 325
- مقام هشتم: عمومیّت قاعده نسبت به اجزاء غیر مستقله 326
- مقام نهم: جریان قاعده هنگام شک در صحت اجزاء 330
- مقام دهم: جریان قاعده در شرایط 332
- مقام یازدهم: علت عدم اجرای قاعده در طهارات ثلاثه 337
- مقام دوازدهم: عدم جریان قاعده همراه با غفلت 343
- مقام سیزدهم: عدم جریان قاعده در شبهات حکمیه 346
- مقام چهاردهم: مورد قاعده؛ شک بعد از عمل 348
- اشاره 350
- قاعده ید 350
- مقام اوّل: مدرک قاعده و ملاک حجیت آن 351
- مقام دوم: قاعده از امارات است یا اصول عملیه؟ 361
- مقام سوم: موجبات تحقق ید 366
- مقام چهارم: حجّیت ید در آن چه با مجوز خاص در ملکیت قرار می گیرند 369
- مقام پنجم: حجّیت ید در غیر عنوان ملکیت 373
- مقام ششم: شمول ید بر منافع و اعیان 375
- مقام هفتم: جواز شهادت به ملک با مجرد ید 379
- مقام هشتم: حجّیت ید برای صاحب آن 389
- مقام نهم: عدم حجیت ید سارق و شبه آن 392
- مقام دهم: حجیت ید در دعاوی و مستثنیات آن 394
- قاعده قرعه 400
- اشاره 400
- مقام اوّل: مدارک مشروعیت قرعه 401
- اشاره 401
- الف) قرآن شریف 401
- اشاره 406
- ب) روایات 406
- 1. روایات عمومی 407
- 2. روایات ده گانه خاصه 417
- ج) بنای عقلا 442
- د) اجماع 444
- مقام دوم: مفاد قاعده و حدود آن 446
- مقام سوم: شرایط جریان قاعده 451
- مقام چهارم: آیا قرعه از امارات است یا از اصول عملیه؟ 453
- مقام پنجم: آیا قرعه مختص به امام یا نائب امام علیه السلام است؟ 456
- مقام ششم: کیفیت اجرای قرعه 461
- مقام هفتم: آیا قرعه جایز است یا واجب؟ 464
- مقام هشتم: آیا استخاره از انواع قرعه است؟ 468
- اشاره 476
- قاعده تقیه 476
- مقام اول: معنای تقیه از جهت لغت و اصطلاح 478
- اشاره 480
- مقام دوم: حکم تکلیفی تقیه 480
- 1. آیات شریفه 481
- اشاره 481
- مدارک جواز تقیه به معنای اعم 481
- 2. روایات 489
- چند امر مهم 499
- امر اوّل: علت تأکید فراوان بر تقیه در روایات 499
- امر دوم: اقسام تقیه و غایات آن 504
- امر سوم: موارد وجوب تقیه 505
- امر چهارم: موارد حرمت تقیه 508
- امر پنجم: حکم تقیه در اظهار کلمه کفر و برائت 519
- امر ششم: موارد استحباب تقیه و ضابطه آن 535
- مقام سوم: حکم عبادات و اعمالی که از روی تقیه صادر می شوند 536
- مقام چهارم: حکم نماز همراه با مخالفین به منظور حفظ وحدت 546
- مقام پنجم: تنبیهات 553
- 1. آیا تقیه مختص به جایی است که از مخالف در مذهب صورت می گیرد؟ 553
- 2. آیا تقیه هم در احکام و هم در موضوعات جاری می گردد؟ 556
- 3. آیا در تقیه عدم فرصت زمانی معتبر است یا خیر؟ 564
- 4. آیا تقیه دائرمدار خوف شخصی است یا خوف نوعی؟ 570
- 5. حکم کسی که در جایگاه وجوب تقیه با آن مخالفت می کند 574
- 6. حکم اعمالی که بعد از گذشتن تقیه اثری از آن ها باقی می ماند 579
- 7. آیا تقیه واجب نفسی است یا واجب غیری؟ 581
- 8. آیا برای تقیه قسم ثالثی وجود دارد؟ 583
- 9. حکم خواندن حضرت مهدی - عجل الله تعالی فرجه الشریف - به اسم شریفش 586
- قاعده لا تعاد 601
- اصل قاعده 601
- اشاره 601
- مدرک قاعده 604
- اشکال وارد بر قاعده و دفع آن 609
- آیا مدارک دیگری برای این قاعده ذکر شده است؟ 610
- جریان قاعده در موانع نماز 612
- شمول قاعده بر زیادی اجزاء 613
- آیا قاعده مختص به کسی است که شرط و جزء را در تمام صلاه به جا نیاورده است؟ 616
- حکم سایر ارکان نماز 617
- تعارض قاعده با غیر خود که در حکم زیادی وارد شده اند 619
- معنای قاعده میسور و محل اجرای آن 623
- قاعده میسور 623
- مدرک و اسناد قاعده میسور 624
- بحث در دلالت قاعده 626
- تنبیه 636
- جریان قاعده در مستحبات 636
مقدمه
اشاره به برخی مشکلات علمی
در طول تاریخ، پیوسته افتخار شیعه امامیه این بوده است که اهل بیت وحی ومیراث داران علم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مصادر دانش و علوم آنان بوده اند. این افتخاری به حق و به جاست؛ زیرا نزد آن بزرگواران، یادگاری صحیح از علم ودانش بر جای مانده که دست و دامن دیگران از این میراث جاویدان کوتاه است. این اثر ماندگار از کسی گرفته شده که در طول شب ها و روزها یار همیشگی و صاحب سرّ رسول اعظم صلی الله علیه و آله بوده و در دامن پاک و مطهرش پرورش یافته است و نیز از کسانی که بعد از او در منزل شریفش رشد یافته اند.
اما این تنها افتخار شیعه نیست، بلکه آنان بدین فضیلت نیز مفتخرند که ائمه بزرگوارشان علیهم السلام «باب اجتهاد» را بر روی پیروان خویش گشوده اند، در حالی که دیگران این باب فضیلت را بر خویش بستند. آن پیشوایان الهی، شیعیان را نسبت به تأمل و تفکر در اصولی که بدان ها رسیده و استنباط فروع از آن اصول و نیز نسبت به فروعی که تحت عنوان احادیث حادث می شوند و ارجاع آن ها به اصول، امر فرموده اند تا بدین وسیله تمام نیازمندی آن ها در زمینه احکام شرعی و در همه حوادثی که پیش رو دارند تبیین و مرتفع گردد.
ائمه اهل بیت علیهم السلام شیعیان راباشیوه های متفاوتی به این روش دعوت نموده اند :