حقوق گذرگاه ها و سد معبر در فقه اسلامی صفحه 25

1- الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، 4/140.

2- بقره 2/229.

گونه که در متون تفسیری آمده، به معنای گذر کردن از حق است.(1) بنابراین، هرگاه حقی زیر پا نهاده شود، تجاوزی صورت گرفته است و آن ها که تجاوز می کنند، ستمگرند.

پیش از این توضیح دادیم که گذرگاه ها از جمله اموال عمومی و منافع مشترکی هستند که هر کس حق دارد از آن ها در راستای هدفی معین (عبور و مرور) استفاده کند. حال اگر کسی در استفاده دیگران از این اموال عمومی، خللی ایجاد کند، حق آن ها را تضییع کرده، ستمکار خواهد بود.

سدّ معبر و ایجاد اختلال در امر رفت و آمد مردم، هرچند ابتدا حق استفاده آن ها از گذرگاه ها را کاهش داده یا از بین می برد، اما از آن جا که عناصر اجتماعی به هم پیوسته هستند، کسی که خود چنین مشکلی را برای مردم ایجاد می کند نیز در درازمدت از رهگذر همین کار آسیب خواهد دید؛ از این رو، می توان او را از جمله کسانی دانست که به خود ستم کرده اند:

«وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ»؛(2) آنان که حدود الهی را زیر پا می گذارند، به خود ستم کرده اند.

2-1-2- قاعده نفی حَرَج

این قاعده که از جمله قواعد مسلّم عقلی و فقهی و مبتنی بر آیات و روایات معتبر است، حکایت از این دارد که از نظر قانونگذار اسلام، حرج - هم چون ضرر - وجود خارجی

ندارد. نفی وجود حرج به این معناست که نه احکام الهی مکلّفان را در تنگنا قرار می دهند و نه مردم مجاز هستند با رفتار خود یکدیگر را در تنگنا قرار دهند.(3)