موضوع شناسی فقه صفحه 15

الحاصل : در اینجا مراد و معنای ( تبعی-ﺔ ُ الحکم للعنوان ) اینستکه اگر این عنوان و یا قید را مراعات نکنی و آن را نیاوری حکم را امتثال نکرده ای . ( شهید در ، دروس فی علم الاصول ، ج 1 ، ص 288 )

بنابراین : 1 - مراد از تبعیت حکم از عناوین ، در عناوین دخیل در موضوع اینست که تا عنوان صدق نکند حکم به فعلیت نمی رسد .

2- مراد از تبعیت حکم در عناوین دخیل در متعلق اینست که تا عنوان صدق نکند امتثال حاصل نمی آید .

الحاصل : انما الکلام در اینستکه : اگر یک عنوان در گذشته بر چیزی صدق می کرد ولکن در زمانهای بعد دیگر بر آن چیز صدق نکرد و یا بالعکس ، این موجب می شود که حکم ، در رابطه با هر دو مورد ، در همان حد خودش که تبعیت داشت عوض شود یعنی :

* اگر تبعیت در مقام امتثال بود حکم در مقام امتثال تغییر می کند .

* اگر تبعیت در مقام فعلیت بود حکم در مقام فعلیت عوض می شود .

فی المثل ، اگر از ادله استظهار شود که : در حرمت شطرنج بردو باخت ( یا قمار ) قید دخیل در متعلق است معنایش اینستکه : بدون برد و باخت ، معصیت صدق نمی کند . لکن اگر این قید باشد ، معصیت صدق می کند منتهی نه به این معنا که در حال اول ، حرمت فعلی است و در حال دوم فعلی نیست . به تعبیر دیگر ، اصل این حرمت که به شطرنج مشتمل بر برد و باخت تعلق گرفته همیشه فعلی است . اما اینکه آیا در عالم امتثال ، این حرمت امتثال شده یا نه بستگی به برد و باخت دارد یعنی اگر مشتمل بر برد و باخت بود معصیت شده .

واگر مشتمل بر برد و باخت نبود ، معصیتی تحقق نیافته است، با اینکه اصل حرمت فعلی است .

الحاصل :

*اگر در یک زمان قید برد و باخت وجود داشت حرمت بر بازی شطرنج مترتب می شود .

* اگر در زمانی دیگر خالی از قید برد و باخت بود و شطرنج بازی فکری بود عنوان قمار از آن منتفی می شود حکمش نیز منتفی می شود .