موضوع شناسی فقه صفحه 24

ابزار شناخت موضوعات عرفی محض یا عمومی :

* یقین : که هر کس از روی قرائن و شواهد و ادله به قطع برسد .

* اطمینان یا علم عرفی : به مرحله ای کمتر از مرحله یقین اطلاق می شود .

* بیّنه : دو و یا ... شاهد عادلی که مطلب را روشن می کند .

* شیاع : خبر دادن جماعتی است که مفید علم و یا اطمینان بر صدق آنان است .

* خبر ثقه : البته بنابر این خبر ثقه در موضوعات کفایت می کند . فی المثل این ابزار در ثبوت مسافتی که موجب قصر نماز می شود بکار می رود . ( محمد حسین اصفهانی ، صلاه المسافر ، ص 36و 33 ) .

قاعده اولیه به هنگام شک در اینکه موضوع از قسم مستنبط شرعی است و یا عرفی محض : عرفی دانستن موضوع است .

محدوده تشخیص عرف :

- مرحوم امام خمینی (ره ) هم تشخیص مفهم و هم تشخیص مصداق را به عهده عرف دانسته و حتی گفته است که : تشخیص مدعی و منکر هم عرفی است و آنچه نیز در روایات آمده در واقع ارشاد و بیان همان مطلب عرفی است .

- مرحوم نائینی ( به نقلی ) می گوید : آنچه به عرف واگذار شده تشخیص مصداق خارجی موضوع است نه مفهوم آن . ( موضوع شناسی در فقه ، ص 383 )

- برخلاف نقل مذکور مرحوم نائینی ، تعیین مفهوم را به عهده عرف می داند و نه تشخیص مصداق را .

( محمد تقی املی ، کتاب المکاسب و البیع ( تقریرات درس نائینی ) ج 1 ، ص 117 )

نکته : به نظر این نزاع لفظی است چرا که این تشخیص مفهوم است که در فتوای مجتهد دخالت دارد . البته گر چه این تشخیص به عرف واگذار شده است لکن باید گفت نه به عرف مکلف ، بلکه به عرف فقیه واگذار شده است به این معنا که این فقیه است که باید ببیند که عرف چه می گوید و آن را مبنای فتوای خود قرار دهد .