موضوع شناسی فقه صفحه 3

فی المثل : یک اعرابی خدمت پیامبر( ص) عرض کرد که : در ماه رمضان با همسر خود ، همبستر شدم ، حضرت ( ص) فرمودند : عبدی را آزاد کن . از این کلام حضرت (ص) استفاده می شود که علت وجوب آزاد کردن عبد ، همبستر شدن با همسر در ماه رمضان است و لذا نسبت به تمام افرادی که در روزه ی ماه رمضان با همسر خود آمیزش کنند ، حکم به آزادی عبد می شود . (حدائق الناظره ، ج 1 ، ص 56 )

مرحوم علامه حلی در تذکره ، بر اساس اشتراک در ( ملاک مستنبط ) حکم به سرایت وجوب کفاره ی روزه از موارد دلیل به مورد فاقد دلیل کرده است .

چرا که سبب وجوب کفاره را هتک حرمت ( رمضان ) دانسته که در هر دو یعنی واجد دلیل و فاقد دلیل وجود دارد . ( تذکره الفقهاء ، ج 6 ، ص 44 )

گرچه ممکن است

برخی از این تعبیرات قابل خدشه باشد ، لکن اصل مطلب قابل قبول است .

البته ، استناد به ملاک های مستنبط در فقه امامیه در صورتی صحیح است که فقیه قطع و اطمینان به ملاک به دست آمده داشته باشد .

الغای خصوصیت :

احکام بسیاری در لسان روایات در موارد خاصی وارد شده است .

فی المثل : راوی سئوال می کند که من سوار بر مرکب بودم و از فلان راه عبور می کردم و با شخص و یا چیزی ناگهان تصادم کردم . حضرت پیامبر (ص)و یا امام (ع) درپاسخ وی می فرماید : ( من ضامن هستم ) . وقتی این حکم را به دست عرف بدهم می گوید : نه سوار بودن در این موضوع دخالت دارد ، نه از جاده ی خاصی عبور کردن و نه جنسیت تصادف کننده ، یعنی که عرف تمام این خصوصیات را از موضوع حذف می کند و می گوید : موضوع همان اتلاف مال یا شخص است که موجب ضمان است . اگرچه الغای خصوصیت به قیاس مستنبط العله ، شباهت دارد ، لکن با دقت در آن روشن می شود که این دو مطلب با هم تفاوت دارند .