موضوع شناسی فقه صفحه 39

5 - تحولات سیاسی و اجتماعی و پیشرفت های علمی :

نقش بسزای تحولات سیاسی و اجتماعی و پیشرفت های علمی در پیدایش مسائل مستحدثه غیر قابل انکار است . چرا ؟ زیرا : علاوه بر اینکه دخالت مستقیم در حصول شرایط بیان و نیز اجرای احکام دارند از عوامل مؤثر در پیدایش موضوعات جدید هم هستند . فی المثل : طرق و شیوه های مختلف حکومت ، تجارت ، کشف جرم و جنایت ، حتی برخی از شرایط عبادت از جمله نماز ، روزه ، بر اثر این تحولات از نوع موضوعات مستحدثی هستند که درعصر صدور روایات اثری از انها وجود نداشته تا حکم آنها بیان شود و یا اینکه حکم آنها تحت عناوین کلی دریافت شود . ( مسائل مستحدثه در اقتصاد اسلامی ، آقای دکتر خادمی )

ذکر چند مثال ، با توجه به ثبات موضوع و تغییر قیودات آن و یا تغییر عنوان

گاهی اوقات بخاطر مصالحی ، حکم کلی الهی را بر موردی تطبیق داده اند که با رفتن آن مصلحت و یا تغییر شرایط در زمانها و مکانهای مختلف ، حکم نیز از روی مصادیق جدید برداشته می شود و لکن هنوز هم تصور می شود که همان حکم سابق بر این مصادیق جدید ، ساری و جاری است ، فی المثل :

1- اراده ی خدایتعالی به این تعلق گرفته است که به فرد مسافر تخفیفی بدهد و نماز او را از نماز شخص حاضر کوتاه تر کند و لذا فرمود : وَ اِذا ضَزَبتُم فی الأرضِ فَلیس علیکم جُناحٌ اَن تَقصَروا من الصِلاهِ اِن خِفتُم اَن یَفتِنَکُم الذین کفروا اِنَّ الکافرین کانوا لکم عدّواً مبیناً (سوره نساء آیه 101 ) ( و چون در زمین سفر کردید بر شما گناهی نیست که نماز را کوتاه کنید ...) بنابراین ، حکم خدا تخفیف بر مسافر بوده و لذا حضرت پیامبر (ص) :

الف) با بیان و عمل خود ، کوتاه کردن را به دو رکعتی کردن نمازهای چهار رکعتی تبدیل نمودند

ب) و مسافرت را به یک روز راه در آن زمان لکن با توجه به محیط حجاز و شرایط جغرافیایی و اقلیمی خاص و وسیله ی رفت و آمد در صحاری که بیشتر شد و امثال آن بود تفسیر فرموده است .

( وسائل الشیعه ، ج 5 ، ص 529 چاپ اسلامیه )