علل الشرائع جلد1 صفحه 35

ممتاز و بر آن برتری داده زیرا نطق فضیلتی است که دارنده اش بر فاقد آن ترجیح و شرافت دارد.

تقسیم ناطق به حجّت و محجوج و امتیاز و شرافت حجّت بر محجوج

خداوند قادر حیوان ناطق را به دو نوع نموده:

الف: حجّت ب: محجوج حجّت را از محجوج اعلی و اشرف قرار داد چه آن که وی را اختصاص به علم علوی داد و محجوج را از آن محروم نمود و بدین ترتیب حجّت را به واسطه داشتن علم مزبور از محجوج ممتاز نمود و او را علم و شاخص قرار داد و به منظور اظهار شاخص بودنش به او امر فرمود که اعلام کند معطی علم و معلّم او تنها خداوند عزّ و جلّ بوده بدون این که بر احدی از خلایق گل و بار باشد در نتیجه با داشتن چنین علمی که از منبع وحی به او اعطاء شده بر تمام اغیار علوّ و برتری دارد و در میان محجوجین پاره ای بر بعضی اشرف و اعلی بوده و آنها کسانی هستند که علم را از حجّت گرفته اند و بدین وسیله ایشان نیز به منبع وحی متّصل می گردند منتهی به وسیله حجّت و با وساطت او.

این قائلین در ادامه سخنانشان گفته اند: پس از دقّت و ملاحظه این معانی به اصل شی ء و ابتداء مخلوقات یعنی جناب آدم علیه السّلام نظر افکنده و مشاهده نمودیم که خداوند عزّ و جلّ او را بر هر روحانی که پیش از

وی آفریده و هر جسمانی که از او بوجود آورده و خلق کرده برتری داده پس علمی را تعلیمش نموده که اختصاص به خودش داشته و به احدی قبلا و بعدا نداده و فهم و ادراکی به او داده که به هیچ موجودی سابقا و لاحقا عنایت نکرده و این علم را به عنوان میراث او قرار داد زیرا حجج و انبیاء را خلفا عن سلف در نسل و ذرّیه آن جناب قرار داد، باری حقّ تبارک و تعالی به خاطر رفعت قدر و علوّ مرتبه جناب آدم علیه السّلام بر فرشتگان او را قبله ساخت و به عنوان حجّت برایشان قرار داد سپس فرشتگان را مکلّف ساخت که به او سجده کنند، به ناچار کسی را که مسجود قرار داد اعلا و افضل از سجده کنندگان به حساب آورده است و دلیل بر افضلیّت جناب آدم علیه السّلام بر فرشتگان دو چیز است:

الف: حقّ تعالی آن حضرت را حجّت بر فرشتگان قرار داد، واضح است کسی که حجّت قرار داده شده از محجوج افضل و برتر است.