علل الشرایع صفحه 1

[مقدمه مترجم در باره مؤلف]

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

الحمد للّه ذی الجود و الاکرام، الهادی إلی شریعه الاسلام، و صلواته علی خیرته من جمیع الانام، أعنی سیّدنا وجیبنا محمّدا علیه الصلوه و السلام، و أهل بیته المطهّره من الآثام، و سلام اللّه علی أوّل السابقین ایمانا و اسلاما فی الانام، و أحسن المصدقین إقرارا و إذعانا بالاحکام، ألذی کان سبقه علی الدّخول فی الاسلام، و کونه بعد الرسول حجّه علی الانام، أعنی أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السّلام، ذی الفضائل و المناقب و المقام، و مقت اللّه علی الظالمین لآل محمّد علیهم السّلام من الآن إلی یوم القیام،

و بعد بر اهل بینش و دانش بسی واضح و روشن است که پس از نعمت خلقت نعمتی و موهبتی از عقل بالاتر نمیباشد «کما قال امیر المؤمنین علیه السّلام: ما قسّم اللّه بین عباده شیئا أفضل من العقل» «1» و سپس بحکم عقل نعمتی از علم بالاتر نمیباشد، زیرا از متون تواریخ و سیر در کلیّه قرون ماضیه و در تمام أعصار و أزمان سابقه بطبقات بعد إعلام

میدارد که در هرعصری و قرنی دارندگان علم از هرقسمت و صنفی در رأس هرملت و قومی قرار گرفته اند و سایرین طوعا و کرها در مقابل آنها تسلیم و متواضع و فرمانبر بوده اند؟.

چرا چنین نباشد! نعمتی که خالق را بمخلوق معرفی میکند و میشناساند.

و مخلوق را بخالق آشنا مینماید، و ارتباط بینهما را محکم میگرداند، و متضمن ترقیات بشر و نائل کننده مقامات عالیه آنها است.

______________________________
(1) تقسیم نفرموده خداوند بین بندگانش چیزیرا که همانند و بهتر باشد از عقل.

ص: 4

و بطور کلی دانشمندان در هرعصر و زمانی محترمترین أفراد آنقرن بوده اند، و ألبته واضحست که ثمرات علوم بر دو نوع است، قسمی تأمین کننده مقامات دنیوی است، و قسمی تأمین کننده درجات اخرویست، و نظر به ثمرات هرقسمی با مقایسه می فهمیم قسمیکه متضمن درجات و مقامات اخرویست از قسمت مقابل خود بأعلا درجات بهتر و عالیتر است بلکه میتوان گفت که طرف نسبت هم نیست با اینکه فرموده اند: ألمعاش ثم المعاد «1»، و هم فرموده اند: ألعلم علمان علم الابدان و علم الادیان «2»، زیرا این هردو قسمت از مقدمات آن علم است و تقریبا لازم و ملزوم یکدیگرند، و لیکن مقصود اصلی همان علمی است که صاحبش را بنعمتهای أبدی و حیات جاویدانی میکشاند، لذا فرمایش علت غائی موجودات و مخاطب بخطاب:

لولاک لما خلقت الافلاک «3» در موضوع أفضلیت این أفراد بر سایرین فرموده:

فضل العالم علی العابد کفضلی علی أدنی رجل من امتی «4» و فرمایش وصی بلا فصل و خلیفه عظیم الشأنش مولانا الاعظم که در دیوان منسوب بآنحضرت است:

فقم بعلم و لا تبغی له بذلافالناس موتی و أهل العلم أحیاء

«5» و غلما وارث أنبیاء، و حافظ شرع أنور بوده اند، و هادی طریق، و منجی غریق، ورادع شیاطین، و ایقاظ نائمین، و باطل کننده بدع مبدعین، و براه

______________________________
(1) اول فکر تأمین معاش و لوازم و ما یحتاج زندگی کن و سپس فکر معاد و قیامت
(2) علم بر دو قسم است: اول علم طب و بهداشت و عوارض بدن شناسی، دوم: علم دین و دانستن مسائل حلال و حرام.
(3) ای پیغمبر خاتم اگر برای خاطر تو و مقامت در پیشگاه من نبود هیچگاه خلق نمیکردم افلاک را.
(4) فضیلت و برتری عالم بر عابد همانند فضیلت منست بر پست ترین مرد امتم
(5) کوشش کن در تحصیل علم و نظر نکن و گمان مبر که برای علم عوضی هست که بتواند در فضیلت جای آنرا بگیرد همانا مردم مرده اند (اگرچه بصورت ظاهر زنده هستند) و أهل علم زنده اند (گرچه بظاهر از دنیا رفته اند).

ص: 5

آورنده ضالین میباشند، که از جمله ایشان: عالم جلیل، و خبر نبیل، رئیس المحدثین محیی رسوم الهدایه بتحقیقاته، و ممیت آثار الضلاله بترویجاته، جناب: أبو جعفر محمّد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمیّ مشهور بشیخ صدوق رحمه اللّه علیه، که إجمالی از مجاری احوال این مرد بزرگ ذیلا درج و یادآوری میشود.

میلاد شریفش در حدود سنه: سیصد و پنج یا سیصد و یازده هجری قمری در حرم مبارک ائمه طاهرین علیهم السّلام أعنی شهر عظیم البرکه قم بوده.

و از خاندان علم بوده زیرا پدر بزرگوارش: علی بن الحسین، است که مقام علمی او لازم بشرح و بیان نمیباشد، و از زمره علماء أعلام و مروّج مذهب جعفری و مقبول

القول نزد جمیع علما است، و این مطلب أظهر من الشمس و أبین من الامس است.

و از مدائح افتخاریه شیخ صدوق همین بس که از برکات دعای حضرت ولیّ عصر عجل اللّه تعالی فرجه الشریف این شکوفه شجره علم و برادر بزرگوارش (حسین) متولد شدند در موقع اخبار بجمله: سترزق ولدین ذکرین خیّرین، بشارت فرمودند، و خیر از این بالاتر که بنا بفرموده بعضی در حدود سیصد جلد کتاب تألیف و تصنیف نموده که بعضی از آثارات و نتیجه زحمات معظم له من زمانه إلی یوم القیامه باقی است، و در هرعصری طبقات مختلف بهره مند میشوند، که طبقه ای از نقل أحادیث و جمعی از إستماع مواعظ و روایات از ناقلین، و بعضی از جهت ترجمه بعضی از کتب ایشان بمنظور آنکه نفعش أعم باشد مانند ترجمه: من لا یحضره الفقیه، و إعتقادات و عیون أخبار الرضا علیه السّلام، و خصال، و کمال الدین، و توحید، و بعضی از کتب دیگر

و از جمله این ترجمه حاضر که: تجدیدا لآثاره و تشکرا من زحماته و نصرا لدین اللّه و طلبا لمرضات اللّه و إحسانا لعباد اللّه و هدیه للمؤمنین و تبصره للناظرین و ایقاظا للقارئین بقلم فرزند عزیزم دانشمند خبیر آقای سید هدایه الله مسترحمی از جهت آنکه چون برادران دینی و أخلّاء روحانی از همکیشان مذهب جعفری و پارسی زبانان که بهره از عربیت ندارند و محروم از استفاده چنین کتاب شریفی میبودند

ص: 6

که بتوفیقات ربّانی و بتأییدات سبحانی و أنجاما لوظیفته و تسهیلا للعوام و سببا لغفرانه ترجمه بزبان پارسی نمودند، جزاه اللّه خیر الجزاء و شکر اللّه سعیه

و زاد اللّه توفیقه و عزره اللّه فی الدارین إنشاء اللّه.

امید است از فیّاض علی الاطلاق که برادران دینی را متوجه فرموده.

و لفظ صدوق که لقب آن بزرگوار است شبیه میباشد بحرف سین بین حروفات زیرا سین (بحساب أبجد) تعداد دو حرف آخرش (ی- ن) مطابقست با حرف (س) اولش و هیچیک از حروفات (بیست و نه گانه عربی) متضمّن این خصوصیت نمیباشد، و ایضا: لفظ صدوق حرف آخرش (ق) با حروف (ص- د- و) اولش تعدّدا موافقت نموده، و تلویحا میفهماند که در عصر خود ممتاز از همکنان بوده، کما اینکه تصریحا بعضی از بزرگان علم در طیّ کتب خود متذکر و مرقوم فرموده اند که:

در عصر خود بین قمیّین مانند او در حفظ و کثرت علم و اطلاع دیده نشده.

وفاتش در سنه 381 هجری قمری که طبق حروف هجی لفظ «شفا» میشود و مدفن شریفش بین حضرت عبد العظیم (رض) و طهران کالشمس فی رابعه النهار باقبه عالیه و محل زیارت عالی و دانی میباشد، و از جمله کرامات ایشان که در بسیاری از کتب ثبت است مانند: روضات الجنات و قصص العلماء و فوائد الرضویه و تحفه الاحباب و منتخب التواریخ، که در زمان فتحعلی شاه قاجار در حدود سنه 1238 قمری در اثر باران سخت و جمع شدن آب بسیار اطراف آنمرقد شریف شکافی در قبر واقع شد و هنگام تعمیر برخوردند بسردابه و مشاهده نمودند بدن مبارکش را که صحیح و سالم است حتی رنگ حنا و خضاب در محاسن و کف پایش هویدا بود لکن کفن پوسیده شده بود و «نسج العنکبوت علی عورته بأمر رب الملکوت» نظیر بدن مبارک زید

بن امام زین العابدین علیه السّلام که پس از آنکه بدن مقدس آنشهید را از قبر بیرون آوردند و عریانا مصلوبش نمودند عنکبوتی بأطراف عورتش نسج نمود.

و از مجموع مجاری أحوال شیخ صدوق علیه الرحمه من سبب ولادته إلی آخر عمره الشریف و إلی زماننا هذا أنهار خیر و برکت حیّا و میّتا بسلسله جلیله اثنا عشریه

ص: 7

جاری و بهره مند بوده و هستند، و از کلمه: خیر، که صریح فرمایش حضرت ولیّ عصر عجل اللّه تعالی فرجه الشریف میباشد ظاهر و بارز است، و در اینموقع متذکر این مقال شدم که:

آنان که خاکرا بنظر کیمیا کنندآیا شود که گوشه چشمی بما کنند و از أساتید عظام و دانشمندان فخام امید است که بنظر مودّت و محبت بنگرند و از اشتباهات و سهویات این حقیر غمض عین فرموده و بقلم مبارکشان اصلاح فرمایند و در موقع تقرّب بخداوند از دعا فراموش نفرمایند.

9 ذو القعده الحرام 1398

الاحقر حاج سید محمد رضا مسترحمی جرقویه ای