لوامع صاحبقرانی، مقدمه، ص: 1 صفحه 324

اگر وضو نداشته باشید وضو بسازید بر وجه وجوب، و اگر وضو داشته باشید وضو بسازید بر وجه استحباب و خواهد آمد که تجدید وضو مستحب است.

و بعضی تقدیر می کنند که هر

گاه به نماز برخیزید و محدث باشید بحدث اصغر وضو بسازید، و اگر محدث باشید بحدث جنابت غسل کنید، و بنا بر حدیث از این آیه مراد اینست که هر گاه از خواب برخیزید وضو بسازید و وضو از احداث دیگر از آیه دیگر و احادیث ظاهر می شود و هیچ تجوز نمی باید کرد.

وَ إِنْ کُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا بنا بر حدیث عطف خواهد بود بر جمله اول کلام که «إِذا قُمْتُمْ» باشد یعنی وضو را از برای نماز بسازید، و اگر جنب باشید غسل کنید و در این صورت غسل جنابت واجب لنفسه خواهد بود پس پیش از دخول وقت نماز غسل واجب خواهد بود و لیکن بوجوب موسع که تأخیر آن جایز است تا آخر وقت بمقدار غسل و نماز و بعد از آن واجب مضیق می شود.

و بنا بر مشهور عطف خواهد بود بر: «ان کنتم محدثین» مقدر و معنی آن چنین می شود که هر گاه به نماز برخیزید اگر محدث بحدث اصغر باشید وضوء بسازید و اگر جنب باشید غسل کنید و در این صورت غسل نیز مثل وضو واجب لغیره خواهد بود از جهت نماز و پیش از دخول وقت سنت خواهد بود، و بعد از آن واجب و بنا بر این تقدیر وضو با غسل جنابت نخواهد بود و غسل خواهد بود و بس به قرینه مقابله با غسل.

و حق اینست که آیه در این معانی مجملست و محتمل الامرین رجوع به احادیث می باید کرد، و تتمه آیه با بسیاری از تحقیقات خواهد آمد، و در باب تیمم اکثرش مذکور خواهد شد، و آن چه در این باب از تحقیقات هست یک

کتاب عظیمی از برای آن می باید نوشت و لیکن مجملی که ضرور بود ذکر کردم و اللَّه تعالی یعلم.

[روایات ]

(قال ابو جعفر الباقر صلوات اللَّه علیه اذا دخل الوقت وجب الطّهور و الصّلاه و لا صلاه الّا بطهور) حضرت فرمودند که هر گاه داخل می شود وقت نماز یا چون داخل می شود وقت نماز واجب می شود وضو و غسل و تیمم و نماز، و نمازی صحیح نیست بی مطهر.

و محتملست که مراد از طهور اعم از مطهر از حدث باشد یا خبث و این اظهر است اگر چه معنی اول اشهر است، و ظاهر مفهوم شرط آنست که پیش از دخول وقت هم چنان که نماز واجب نیست طهور نیز واجب نیست چنانکه ظاهر آیه نیز این بود و گذشت و ظاهر

و لا صلاه الّا بطهور

نفی صحت است اگر چه بسیار جا باین عبارت از جهت نفی کمال واقع شده است مثل

لا صلاه لجار المسجد الا فی المسجد

چنانکه خواهد آمد.

و لیکن اجماع مسلمانان است از خاصه و عامه که نماز بی طهور با قدرت بر آن نماز نیست، و خلافی که شده است در صورتیست که آب و خاک نباشد، احوط آنست که بعنوان ادا به جا آورد و بعد از طهور قضا کند.

باب افتتاح الصلاه و تحریمها و تحلیلها

بابیست در آن چیزی که اول نماز است و آن چیزی که چون او را به جا آورد آن چیز حرام می کند بسیار چیزی را که پیش از نماز جایز بود، و آن چیزی که چون آن را به جا آورند آن چه حرام شده بود حلال می شود.

(قال امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه افتتاح الصّلاه الوضوء و تحریمها التّکبیر و تحلیلها التّسلیم) فرمودند که افتتاح نماز وضو است یعنی گویا بمنزله جزو صلوات است، و تحریم آن تکبیر است لهذا آن را تکبیر

احرام می گویند یعنی تا تکبیر احرام نگفته باشند هر عملی می توان کرد از حدث و استدبار و کلام و امثال اینها و چون رای اکبر گفته شد همه حرام می شود، و تکبیر احرام تکبیریست که بعد از نیت گفته می شود، و چون سلام واقع شد حلال می شود آن چه حرام شده بود، و ظاهرش وجوب هر سه است.

و جمعی کثیر از علما قایل به استحباب سلام شده اند، و سلام را افضل افراد مخرج می دانند یعنی اگر سخن بگوید یا پشت بقبله کند مثلا از نماز بیرون می آید اما بهتر آنست که سلام بگوید از جهت خروج از صلاه و اکثر علما بر اینند و إن شاء اللَّه در سلام خواهد آمد.

و این حدیث را عامه و خاصه از حضرت امیر المؤمنین صلوات اللَّه علیه روایت کرده اند و همگی تلقی به قبول کرده اند اگر چه در کتب عامه مرسلست، و در کتب خاصه نیز مرسل است الا در کافی که مسند است اما باصطلاح متأخرین ضعیف است.

باب فرایض الصلاه

[واجبات نماز هفت است ]

(فرائض الصّلاه سبع «1» الوقت و الطّهور و التّوجّه و القبله و الرّکوع و السّجود و الدّعاء) فریضهای نماز عبارت است از چیزی چند که نماز بدون آن صحیح نباشد اعم از آن که شرط باشد یار کن و محتملست که مراد از آن چیزی چند باشد که حق سبحانه و تعالی آنها را در قرآن مجید یاد کرده باشد اعم از آن که واجب باشد یا سنت و فرایض نماز هفت است:

اول: وقتست و حق سبحانه و تعالی در قرآن مجید یاد کرده است و در مبحث اوقات خواهد آمد و اگر کسی عمدا یا سهوا یا جهلا

نماز را تمام پیش از وقت به جا آورد باطلست، و اگر بعضی را در وقت دریابد تفصیل آن خواهد آمد پس از وقت فی الجمله شرطیت دارد.

دویم: طهور است و در باب پیش گذشت.

سیم: توجه است و محتملست که مراد از آن نیت باشد، و احادیث و آیات در وجوب آن وارد شده است و مذکور خواهد شد، و در رکنیت و شرطیت آن خلاف است اگر چه بشرط اشبه است و علی ای حال نماز بترک نیت مطلقا باطل است.

و محتملست که مراد از توجه تکبیر احرام باشد چون به آن داخل نماز