لوامع صاحبقرانی، مقدمه، ص: 1 صفحه 443

و کلینی در حدیث کالصحیح روایت کرده است از حکم که سؤال کردم از حضرت امام جعفر صادق صلوات اللَّه علیه که

هر گاه شخصی فراموش کند شستن دست و مسح سر را حضرت فرمودند که وضو را از سر گیرد که می باید اعضای وضو همه تابع هم باشند.

و این حدیث و سه حدیث دیگر که گذشت که لفظ متابعت داشت مستند علامه حلی است که می گوید موالات بمعنی متابعت است، و ظاهر آن اخبار ترتیب است، این خبر را حمل کرده اند بر آن که اعضای وضو خشک شده باشد، و ظاهر روایت نیز اشعاری بر آن دارد چون می پرسد که فراموش کرده ام ظاهر می شود که زمانی گذشته باشد.

و شیخ طوسی بسند صحیح روایت کرده است از حریز در وضو که به حضرت عرض نمودم که اگر عضو پیشتر خشک شده باشد پیش از آن که ما بعد آن را بشویم حضرت فرمود که خواه خشک شده باشد و خواه خشک نشده باشد ما بقی را بشوی. و همین حدیث را علی بن بابویه حمل کرده است بر آن که اگر مشغول وضو ساختن باشد خشک شدن ضرر ندارد. و شیخ طوسی حمل کرده است بر آن که آب کم باشد و هوا گرم باشد و خشک شود ضرر ندارد چون غالب اوقات اگر هوا گرم نباشد خشک نمی شود و سخن علی بن بابویه نیز نزدیک باین است.

مجملا غرض از ذکر اخبار این بود که همین احادیث سبب اختلاف علما شده است، و احادیث دیگر خواهد آمد که ظاهر آن اخبار نیز مراعات جفاف است نه متابعت بمعنی که علامه گفته است اگر چه احوط آنست که بی فاصله عرفی اعضای وضو را بشویند، و غالب اوقات چنین است که اگر بی فاصله بشویند اعضا مطلقا در این بلاد

خشک نمی شود، و بنده در هواهای بسیار گرم با قلت آب وضو ساختم و اعضا خشک نشد.

باب فی من ترک الوضوء او بعضه او شک فیه

اشاره

بابی است در بیان حکم کسی که ترک کند وضو را یا بعضی از افعال وضو را یا شک کند در وضو یا در بعضی از افعال وضو بدان که ظاهر آیه دلالت می کند که هر گاه به نماز برخیزند وضو بسازند یا با وضو باشند اقلا پس اگر وضو نداشته باشند نماز صحیح نبوده باشد و لیکن نص نیست محتمل است که مراد این باشد که اگر ممکن باشد وضو بسازید، یا غسل، یا تیمم بکنید و الا همان نماز واجب باشد بر کسی که آب و خاک نداشته باشد.

[نماز بدون وضو حرام است ]

(قال ابو جعفر صلوات اللَّه علیه لا صلاه الّا بطهور بسند صحیح از حضرت امام محمد باقر صلوات اللَّه علیه منقولست که فرمودند که نماز نیست بی طهور که وضو و غسل و تیمم باشد و ظاهر این عبارت نفی حقیقت نماز است و بعباره اخری نفی صحت صلاه است بی طهور، و گاه هست که این عبارت را از جهه نفی کمال اطلاق می کنند اما اجماع علماست که در اینجا نفی صحت مراد است و احادیث صحیحه مؤید این است.

(و روی انّ رجلا من الاحبار اقعد فی قبره فقیل له انّا جالدوک مائه جلده من عذاب اللَّه عزّ و جلّ قال لا اطیقها فلم یزالوا به حتّی ردّوه إلی واحده فقال لا اطیقها فقالوا لا بدّ منها قال فبما تجلدونیها قالوا نجلدک بأنّک صلّیت یوما بغیر وضوء و مررت علی ضعیف فلم تنصره فجلدوه جلده من عذاب اللَّه فامتلا قبره نارا) بسند صحیح