کاوشی در حکم فقهی صابئان صفحه 13

نکته دوم: پس از این که «صغری» قیاس، احراز نشد: این که صابئان در زمره اهل کتاب هستند

این پرسش مطرح است که آیا نامشخص بودن وضعیت ایشان و قطع نداشتن به این که آنان در جرگه پیروان پیامبران هستند، در این که صابئان محکوم به احکام اهل کتابند، کفایت می‌کند؟ [این که ایشان به دین خود وا نهاده می‌شوند و با آنان می‌توان قرارداد ذمه بست و..] یا چنان نیست، بلکه باید محرز گردد که ایشان از پیروان پیامبران و کتاب‌های آسمانی هستند؟ کوتاه سخن در این نکته آن است که یکی از عناوینی که در این باب از کتاب‌های فقهی، تکرار شده است، اصطلاح «من له شبهة کتاب» است.

چنین می‌نماید که این عنوان، ریشه حدیثی ندارد زیرا در روایات این باب، چیزی که این تعبیر از آن استفاده بشود، نیافتیم.

این تعبیر، از زمان «شیخ الطائفه» (قدس سره) پدید آمد و برابر آن چه ما کاوش کرده‌ایم او نخستین کسی است که این عنوان را در سخنان خویش، به کار برده است.

او، در «مبسوط» می‌نویسد: «الکفار علی ثلاثة أضرب: أهل کتاب و هم الیهود و النصاری.. و من له شبهة کتاب و هم المجوس فحکمهم حکم أهل الکتاب» «1».. کافران، سه گروهند: اهل کتاب و آنان، یهودیان و مسیحیان هستند.. [و گروه دیگر] کسانی که شبهه کتابی بودن دارند، و آنان زردشتیان هستند.

و ایشان، همان احکام اهل کتاب را دارند.

شاگرد و هم عصر او، «قاضی ابن براج» این تعبیر [من له شبهة کتاب] را از او گرفت «2». در دوره‌های بعد، ابن ادریس، محقق حلی و علامه حلی از آن دو پیروی کردند.

ما در کلمات فقیهان متقدم، تا زمان محقق حلی، جز فقیهان یاد شده، کسی را نیافتیم که این اصطلاح را به کار برده باشد.

و اینان، عنوان را بیان دیگر از واژه «مجوس» قرار دادند و آن را در برابر

______________________________
(1) «المبسوط»، شیخ طوسی، نشر حیدری، ج 2/ 9.
(2) «المهذب»، ابن براج، ط قم ج 1/ 298.