کاوشی در حکم فقهی صابئان صفحه 2

[دیدگاه فقیهان]

اشاره

دیدگاه فقیهان

1: شیخ مفید گوید:

«و قد اختلف فقهاء العامة فی الصابئین و من ضارعهم فی الکفر سوی من ذکرناه من الثلاثة الأصناف، فقال مالک بن أنس و الأوزاعی: کل دین بعد دین الإسلام سوی الیهودیة و النصرانیة فهو مجوسیة و حکم أهله حکم المجوس». «1»

فقیهان اهل سنت در مورد صابئان و همانندان ایشان در کفر، هم‌اندیش نیستند البته در غیر سه گروه مسیحیان، یهودیان و زردشتیان مالک بن انس و اوزاعی گویند: هر آیین بجز آیین مسلمانی و غیر از یهودی‌گری و نصرانی‌گری مجوسی بشمار آید و پیروان آن در حکم مجوسی هستند.

شیخ مفید، در هم‌سانی این گروهها با مجوسیان، به یادکرد دیگر سخنان فقیهان اهل سنت می‌پردازد و سپس اظهار می‌دارد: «فأما نحن فلا نتجاوز بإیجاب الجزیة إلی غیر من عددناه لسنة رسول اللّٰه (صلی اللّٰه علیه و آله) فیهم و التوقیف الوارد عنه فی أحکامهم». «2»

ما در وجوب جزیه، از گروههای یاد شده [مسیحیان، یهودیان، زردشتیان] پا فراتر نمی‌نهیم زیرا سنت پیامبر (صلی اللّٰه علیه و آله) در گرفتن جزیه، فقط در مورد ایشان است و ما در احکام فقهی که از پیامبر در بارۀ آنان وارد شده، به توقیف: [پاسداشت مرز موضوعات] فرمان داریم.

سپس شیخ مفید، سخن فقیهان یاد شده را در هم‌سانی حکم فقهی صابئان با مجوسیان، بعید می‌شمرد و چنین می‌گوید: «فلو خلینا و القیاس لکانت المانویة و المزدقیة و الدیصانیة عندی بالمجوسیة أولی من الصابئین لأنهم یذهبون فی أصولهم مذاهب تقارب المجوسیة و تکاد تختلط بها» «3». اگر ما به «قیاس» هم وا نهاده شویم، در دیدگاه من مانویان، مزدکیان و دیصانیان به مجوسیان نزدیکترند تا صابئان. زیرا در باورهای بنیادین، گروههای نخست به مجوسیان نزدیکترند و چه بسا در هم می‌آمیزند.

شیخ مفید، در ادامه نوشتار، از برخی کیشهای مهجور یاد می‌کند و نزدیکی آن را با مسیحیت و یا باورهای مشرکان عرب باز می‌گوید و سپس می‌نویسد: «فأما الصابئون فمنفردون بمذاهبهم ممن عددناه لأن جمهورهم یوحد الصانع فی الأزل و منهم من یجعل معه هیولی فی القدم، صنع منها العالم فکانت عندهم الأصل و یعتقدون فی الفلک و ما

______________________________
(1) «المقنعة» شیخ مفید/ 270.
(2) «المقنعة» شیخ مفید/ 270.
(3) «المقنعة» شیخ مفید/ 270.