کاوشی در حکم فقهی صابئان صفحه 20

به دیگر سخن، تفاوت است میان این که کسی دعوی یهودی بودن داشته باشد و کسی که مدعی باشد که دین یهود دارای چنین باورها و قوانینی است.

در مورد نخست، سخن شیخ طوسی جریان دارد، اما در مورد اخیر، چنین نیست زیرا این موارد، از مواردی که وابسته به خود مدعی باشد و شناخت آن جز از ناحیه مدعی ممکن نباشد، نیست تا پذیرش سخن او الزامی باشد بلکه ادعای او، مقوله‌ای خارجی است که هر کاوشگری می‌تواند آن را بیازماید و بشناسد.

بنا بر این، گفته مدعی در این مورد، حجت نخواهد بود.

و اما استدلال دوم:

أولا: آیه، به پذیرش سخن مدعی اسلام فرمان نداده، بلکه دستور داد که در مورد کسی که مدعی اسلام است، باید تفحص کرد و به انگیزه دستیابی به منافع دنیوی شتاب زده به قتل او اقدام نکرد، بلکه شاید بتوان از آیه، عدم پذیرش گفته مدعی اسلام را استفاده کرد زیرا آیه، تبین و تفحص در مورد گفته او را واجب می‌کند و اگر پذیرش دعوی مدعی اسلام لازم بود، جایی برای تبین و کاوش باقی نمی‌ماند.

ثانیا: فلسفه و ملاک یاد شده، غیر قطعی است [و لذا راهی برای تعدی و تنقیح مناط نیست] زیرا میان ادعای مدعی اسلام و ادعای کسی که کافر است، تفاوت بسیار است و آیه شریفه، در مقام تبیین حکم صورت نخست است و بعید نمی‌نماید که خصوصیتی در مدعی اسلام باشد که به دیگر موارد، قابل سرایت نباشد و شاید ملاک در آن مورد این باشد که در باره کسانی که احتمال ایمان و اسلام در ایشان هست، بایستی در جان و خونشان احتیاط کرد و اجازه نداد که انگیزه‌های شخصی و نفسانی در این مورد خطیر راه پیدا کند.

و اما استدلال سوم:

شاید بتوان گفت آیه شریفه:

«یٰا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذٰا ضَرَبْتُمْ فِی سَبِیلِ اللّٰهِ فَتَبَیَّنُوا وَ لٰا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقیٰ إِلَیْکُمُ السَّلٰامَ لَسْتَ مُؤْمِناً».

ای ایمان آورندگان! هنگامی که در راه خدا به جهاد می‌روید تحقیق کنید و به کسانی که اظهار مسلمانی می‌کنند، نگویید که مسلمان نیستید.

که به تبین و تفحص فرمان