کاوشی در حکم فقهی صابئان صفحه 3

فیه الحیاة و النطق و أنه المدبر لما فی هذا العالم و الدال علیه و عظموا الکواکب و عبدوها من دون اللّٰه عز و جل و سماها بعضهم ملائکة و جعلها بعضهم آلهة و بنوا لها بیوتا للعبادات و هؤلاء علی طریق القیاس إلی مشرکی العرب و عباد الأوثان أقرب من المجوس لأنهم وجهوا عبادتهم إلی غیر اللّٰه سبحانه فی التحقیق و علی القصد و الضمیر و سموا من عداه من خلقه بأسمائه جل عما یقول المبطلون». «4»

اما صابئین در آیین خود، از شمار مذاهب یاد شده متمایزند زیرا بیشتر ایشان به توحید ازلی آفریده‌گار جهان معتقدند.

اما برخی از آنان، «هیولی» [ماده نخستین] را چونان خداوند، قدیم می‌دانند و جهان را پدید آمده از آن می‌شمرند و در نزد ایشان، هیولی مبدا نخست جهان است.

ایشان معتقدند که فلک و موجودات آن، از حیات و توانایی نطق برخوردارند و این که فلک، تدبیر و راهنمایی گیتی را بر عهده دارد.

هم چنین ایشان، ستارگان را بزرگ می‌دارند و آن را پرستش می‌کنند.

برخی از آنان، ستارگان را فرشتگان و برخی خدایگان می‌دانند و برای آنان، معابدی بنا می‌نهند.

از این رو، صابئان به مشرکان عرب و پرستشگران بت، نزدیکترند تا به مجوسیان زیرا ایشان غیر خداوند را پرستش می‌کنند.

هم در درون و هم در رفتار برون و آفریده خداوند را به نامها و صفات ویژه او می‌ستایند و به راستی خداوند از آن چه یاوه‌گویان می‌گویند، فراتر است.

شیخ مفید، در این بررسی شیوه‌ی یک فقیه متکلم را پیمود و سخن مخالفان ناهم‌اندیشان را در این که «صابئی» از ذمیّان است، به نقد سپرد و آن را با خدشه در همگونی مقیس [صابئی] و مقیس علیه [مجوسی] باطل ساخت.

سخن ایشان، بسیار نیک و استوار است، اما بدان شرط که باورهایی را که به «صابئان» نسبت داد، به راستی عقاید پذیرفته ایشان باشد و همان بنیاد آیین و کیش آنان را سازمان بخشد. در این زمینه در ادامه گفتار سخن خواهیم گفت.

[2: شیخ طوسی]

2: شیخ طوسی، در «الخلاف» گوید: «الصابئة لا یؤخذ منهم الجزیة و لا یقرون علی دینهم و به قال أبو سعید الاصطخری و قال باقی الفقهاء: إنه یؤخذ منهم الجزیة، دلیلنا إجماع الفرقة و اخبارهم و أیضا: قوله تعالی «فَاقْتُلُوا الْمُشْرِکِینَ» و «فَإِذٰا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا» و لم یأمر بأخذ الجزیة منهم و أیضا قوله تعالی «قٰاتِلُوا الَّذِینَ لٰا یُؤْمِنُونَ» فشرط فی أخذ الجزیة أن یکونوا من أهل الکتاب و هؤلاء لیسوا من أهل الکتاب. «5»

از صابئان، جزیه گرفته نمی‌شود و آنان در آیین خویش، آزاد وا نهاده نمی‌شوند.

[از]

______________________________
(4) «المقنعة» شیخ مفید/ 270.
(5) «الخلاف»، شیخ طوسی، ج 2/ 510.