کاوشی در حکم فقهی صابئان صفحه 4

[فقیهان اهل سنت] ابو سعید اصطخری، با این دیدگاه همرأی است.

اما دیگر فقیهان آنان گویند: از ایشان جزیه گرفته می‌شود.

دلیل ما، اجماع امامیان و روایات ایشان است.

هم چنین خداوند گوید: مشرکان را بکشید «6».. و نیز گوید: به هنگام برخورد با کافران «7».. در این آیات، به جزیه فرمان نداده است.

هم چنین خداوند فرمود: با کسانی که ایمان ندارند، کارزار کنید. «8»

بنا بر این، خداوند در جزیه، قید «اهل کتاب» را قرار داد و صابئان در شمار اهل کتاب نیستند.

استدلال شیخ طوسی به دو آیه نخست و سپس افزودن این نکته که خداوند به گرفتن جزیه از ایشان فرمان نداد، بنیادسازی قاعده‌ای فراگیر در برخورد با کافران است و خلاصه آن چنین است: رهاورد دو آیه این است که با کافران باید جنگید مگر آنان که به اخذ جزیه از آنان، فرمان داده شده باشد و در بارۀ صابئان، چنان دستوری نیامده است.

و اما استناد ایشان به آیه‌ی جزیه، بر دو مقدمه استوار است:

نکته‌ی نخست: از آیه استفاده می‌شود که از غیر اهل کتاب نمی‌توان جزیه گرفت.

این مقدمه را از آیه، هر چند به انضمام روایت عبد الکریم هاشمی [1]، می‌توان استفاده کرد. (صحیحه عبد الکریم هاشمی را در مباحث پیشین «کتاب جهاد» یاد کردیم، این روایت در حدیث 2 باب 9 از باب‌های جهاد با دشمن در کتاب «وسائل الشیعة» یاد شده است، در این روایت، پس از تلاوت آیه‌ی جزیه، امام فرمودند: در این آیه، خداوند، قید کتابی بودن را آورد، حال آیا به راستی ایشان و کسانی که از کتاب آسمانی بی‌بهره‌اند، یکسانند؟! ظاهر استفهام انکاری از سوی امام علیه السلام آنست که مفهوم لقب در آیه، حجت است و آیه گرفتن جزیه از اهل کتاب را نفی می‌کند).

نکته دوم: صابئان در شمار «اهل کتاب» نیستند یا دست کم این نکته، ثابت نیست.

در مورد نکته اخیر، در ادامه‌ی سخن، دیدگاه خویش را خواهیم گفت.

3: طبرسی، در تفسیر

آیه‌ی «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا*.. وَ الصّٰابِئِینَ» * «9» پس از یادکرد سخنان فقیهان و لغت شناسان در بارۀ معنای «صابئین» و باورهای ایشان گوید: «و الفقهاء بأجمعهم یجیزون أخذ الجزیة منهم و عندنا لا یجوز ذلک لأنهم لیسوا بأهل کتاب». «10»

تمامی فقیهان اهل سنت، گرفتن جزیه از ایشان را روا می‌دانند.

اما فقیهان امامیه، جائز نمی‌شمرند زیرا صابئان در شمار اهل کتاب نیستند.

استدلال طبرسی، همگون با گفتار شیخ طوسی در «الخلاف» است [که پیشتر یاد شد].

______________________________

[1] صحیحه عبد الکریم هاشمی را در مباحث پیشین (در مسائل گذشته‌ی کتاب جهاد مترجم) یاد کردیم. این روایت در حدیث 2 باب 9 از بابهای جهاد با دشمن در کتاب «وسائل الشیعة» یاد شده است، پس از تلاوت آیه‌ی جزیه، امام فرمودند: در این آیه، خداوند، قید کتابی بودن را آورد. حال آیا به راستی ایشان و کسانی که از کتاب آسمانی بی بهره‌اند، یکسانند؟ ظاهر استفهام انکاری از سوی امام (ع) آنست که مفهوم لقب در آیه، حجت است (و آیه گرفتن جزیه از غیر اهل کتاب را نفی می‌کند).

______________________________
(6) سوره توبه، آیه 47.
(7) سوره محمد، آیه 4.
(8) سوره توبه، آیه 29.
(9) سوره بقرة، آیه 61.
(10) «مجمع البیان»، طبرسی، ج 1/ 249.