کاوشی در حکم فقهی صابئان صفحه 5

4: علی بن ابراهیم، در تفسیر خویش در آیه‌ی «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ هٰادُوا» * «11».. گوید:

«الصابئون قوم لا مجوس و لا یهود و لا نصاری و لا مسلمون و هم یعبدون الکواکب و النجوم» «12»، صابئان، گروهی هستند که نه مجوسی و نه یهودی و نه نصرانی و نه مسلمان هستند ایشان، ستاره پرستند.

5: صاحب جواهر، [می‌گوید و لا بأس به إن کانوا من إحدی الفرق الثلاث]

پس از یادکرد دیدگاه «ابن جنید» در این که از «صابئان» جزیه می‌توان گرفت، می‌گوید: «و لا بأس به إن کانوا من إحدی الفرق الثلاث» «13»، اگر ایشان در زمره‌ی یکی از گروههای سه گانه [مسیحیان، یهودیان، مجوسیان] باشند، این دیدگاه پذیرفتنی است.

صاحب جواهر، در ادامه‌ی سخن به یادکرد سخنانی می‌پردازد که صابئان را در شمار فرقه‌های یاد شده قرار داده‌اند.

هر چند در آن گفته‌ها ناهمسازیهایی وجود دارد، سپس، اظهار داشته‌اند: «و حینئذ یتجه قبول الجزیة منهم» «14»، بنا بر این، پذیرش جزیه از صابئان شایسته می‌نماید.

پس از آن، سخنان کسانی را یادآور شده‌اند که صابئان را به پرستش ستارگان و.. متهم ساخته‌اند و سپس افزوده‌اند: «و علیه یتجه عدم قبولها منهم» «15»، بنا بر این سخنان، نپذیرفتن جزیه از ایشان موجه می‌نماید.

اما ظاهر سخن ابن جنید، که در کتاب «المختلف» علامه حلی یاد شده است «16»؛ آن است که صابئان را در پذیرش جزیه، گروهی مستقل از گروههای سه گانه یاد شده قرار داده و نه زیر مجموعه‌ی ایشان، و اصولا همین، بایستی مراد سخن کسانی باشد که پذیرش جزیه از صابئین را باور دارند، و گر نه در پذیرش جزیه از کیشهای سه گانه، مخالفت و ناهم‌اندیشی میان دو فقیه، رخ نداده است!.

جمع‌بندی دیدگاهها

1: در این مساله، فقیهان ما اجماع ندارند زیرا اول آن که ابن جنید با دیدگاههای یاد شده، مخالف است و در تحقق اجماع، رای او دخالت دارد و ثانیا: فتوای دانشوران در

______________________________
(11) سوره بقره، آیه 62).
(12) تفسیر علی بن ابراهیم/ 41.
(13) «الجواهر»، محمد حسن نجفی، ج 4/ 431.
(14) «همان»، ج 4/ 431.
(15) «همان»، ج 4/ 431.
(16) «المختلف»، علامه حلی، ج 4/ 431.