غناء موضوعا و حکما صفحه 6

ص: 6

لکن این حالت و هیجان شهوانی تنها موجب سرور و نشاط نمیشود

بلکه احیانا موجب حزن و اندوه هم میشود

بعباره دیگر صوت و صدای طرب انگیز مولد یک حاله و هیجان شهوانی است لکن مولود این مولد در همه موارد یک چیز نیست مولود این مولد ممکن است سرور و نشاط باشد و ممکن است حزن و اندوه باشد

ممکن است هیجان شهوانی که در اثر شنیدن صدای طرب انگیز عارض انسان میشود امکان وصال را در فردی تقویت کند و در نتیجه سرور و نشاط در وی حاصل گردد

و در فرد دیگری امکان ناکامی را تقویت کند

و در نتیجه حالت حزن و اندوه در او پدیدار گردد

البته این بدان معنی نیست که آواز طرب انگیز را دو قسم کنیم و بگوئیم یک قسم آن بالاخره موجب حزن و اندوه و قسم دگر آن موجب نشاط

و سرور میگردد

بلکه تقسیم و دو بودن نسبت به شنوندگان ملحوظ است

ممکن است در یک مجلس بواسطه یک سطر غزل که از مسیر غنا و آواز طرب انگیز پیاده شود بعضی مسرور و بعضی دیگر محزون گردند

فی المثل اگر آن فرد اصفهانی آوازه خوان معروف که شنیدم در آخر امر در صدد توبه برآمد و صفحات خود را تا آنجائی که مقدور بود میخرید و خورد میکرد در مجلسی بواسطه خواندن شعر

«گر توانی که بجوئی دلم امروز بجوی ورنه بسیار بجوئی و نیابی بازم»

تغنی میکرد ممکن بود از شنوندگان یکی هیجان شهوائی پیدا کرده نشاط و سرور پیدا کند و دیگری همین هیجان شهوائی را پیدا کند و بالعکس در اثر آن حزن و اندوه عارض او گردد

در حقیقت تغنی باین شعر یا به سطر اول یا به هر دو سطر امکان وصال را در یکی جلوه میدهد و یا به سطر دوم یا به هر دو سطر در دیگری امکان ناکامی را جلوه میدهد

شاید تا کنون در کلمات فقهاء رضوان اللّه تبارک و تعالی علیهم اجمعین مسأله اینکه طرب احیانا باعث نشاط و سرور و احیانا باعث حزن و اندوه میشود باین کیفیت تقریب نشده باشد

گواینکه احیانا این گونه ادعاها تنها ناشی از عدم تتبع در کلمات و فرمایشات پیشینیان میباشد

توضیح این مطلب از باب استدلال

آیا راهی وجود دارد که بوسیله آن این مطلب را با استدلال ثابت کنیم؟

یا اینکه به حدس و تخمین اکتفاء نمائیم؟