فقه و حقوق جلد19 صفحه 159

مذهبی و با همۀ تجلیات عالی و با شکوه معنوی، جز بازیهای تغییر شکل یافتۀ جنسی نیست. و اگر از دندۀ سیادت و برتری طلبی برخیزد، سرگذشت بشریت از نظر او یکسره خونریزی و بیرحمی است.

غربی در قرون وسطیٰ از مذهب و به نام مذهب شکنجه ها دیده و آزارها کشیده و زنده زنده در آتش انداختن ها مشاهده کرده است. به همین جهت از نام خدا و مذهب و هر چیزی که این بو را بدهد وحشت می کند و از این رو با همۀ آثار و علائم فراوان علمی که از هدف داشتن طبیعت و واگذار نبودن جهان به خود می بیند، کمتر جرأت می کند به اصل «علت غایی» اعتراف کند.

ما از این مفسران نمی خواهیم که به وجود پیامبران- که در طول تاریخ ظهور کرده اند و منادی عدالت و انسانیت بوده اند و با انحرافات مبارزه می کرده اند و نتایج ثمربخشی از مبارزات خود می گرفته اند- اقرار و اعتراف کنند؛ از آنها می خواهیم که لااقل نقش آگاهانۀ طبیعت را فراموش نکنند.

در تاریخ روابط زن و مرد قطعاً مظالم فراوان و قساوتهای بی شماری رخ داده است. قرآن قساوت آمیزترین آنها را حکایت کرده است. اما نمی توان گفت سراسر این تاریخ قساوت

و خشونت بوده است.

فلسفۀ حقیقی مهر

به عقیدۀ ما پدید آمدن مهر نتیجۀ تدبیر ماهرانه ای است که در متن خلقت و آفرینش برای تعدیل روابط زن و مرد و پیوند آنها به یکدیگر به کار رفته است.

مهر از آنجا پیدا شده که در متن خلقت نقش هر یک از زن و مرد در مسألۀ عشق مغایر نقش دیگری است. عرفا این قانون را به سراسر هستی سرایت می دهند، می گویند قانون عشق و جذب و انجذاب بر سراسر موجودات و مخلوقات حکومت می کند با این خصوصیت که موجودات و مخلوقات از لحاظ اینکه هر موجودی وظیفۀ خاصی را باید ایفا کند متفاوتند؛ سوز در یک جا و ساز در جای دیگر قرار داده شده است.

فخر الدین عراقی، شاعر معروف می گوید:

ساز طرب عشق که داند که چه ساز است کز زخمۀ آن نُه فلک اندر تک وتاز است