فقه و حقوق جلد19 صفحه 494

اما فقهای متأخر و معاصر غالباً در این دو مسأله از اظهار نظر صریح در رساله های عملیّه خودداری کرده اند و معمولًا طریق احتیاط می پویند.

در میان علمای متأخر و معاصر، حضرت آیه اللّٰه حکیم دامت برکاته در رسالۀ منهاج الصالحین چاپ نهم، کتاب النکاح، مسألۀ سوم، فتوای صریح دارند و وجه و کفین را صریحاً

استثنا می کنند. ایشان می فرمایند:

«جایز است نظر به کسی که قصد تزویج او را دارد. همچنین جایز است نظر به زنان اهل ذمّه- به شرط عدم تلذّذ- و همچنین زنان بی پروا که نهی آنها اثر ندارد- به شرط عدم تلذّذ- و همچنین زنانی که به وجهی محرم می باشند. و نظر به غیر اینها حرام است مگر بر چهره و دو دست تا مچ، آن هم به شرط عدم تلذّذ.»

حس احتیاط

بی گمان حس احتیاط یکی از موجبات پرهیز از فتوای به جواز نظر و عدم لزوم پوشش است. هر کسی در وجدان خود می داند که دو خصیصه یکی در مرد و یکی در زن وجود دارد. در زن علاقۀ شدید به تبرّج و خودآرایی و خودنمایی، و در مرد هوس چشم چرانی و نظربازی. به قول مجلۀ توفیق: اینکه شعرا زن را به «سرو» تشبیه کرده اند نه از جهت اعتدال قامت است بلکه از این جهت است که زن مانند سرو تابستان و زمستان ندارد، زمستان و تابستان برهنه و عریان بیرون می آید و از آسیب سرما باکش نیست.

در مورد صفت خودنمایی زنان و خصیصۀ چشم چرانی مردان، ویل دورانت می نویسد:

«در میان اعمال انسانی عجیب تر از این نیست که مردان پیرانه سر به دنبال زنان بیفتند و زنان تا دم گور آمادۀ معشوق شدن و محبوب بودن باشند. در رفتار انسانی امری پایدارتر و ثابت تر از نگاه مردان به زنان نیست. ببین این جانور مکّار چگونه مراقب شکار خویش است در حالی که خود را به خواندن روزنامه مشغول داشته است. گوش به گفتارش فرادار و ببین که چگونه دربارۀ صید جاودانی اوست. خیال و تصورش را در

نظر آر که چگونه پروانه وار به دور شمع می چرخد، چرا؟ این امر