فقه و حقوق جلد19 صفحه 508

پیدا کرد. تدریجاً سیستم «حرم» آغاز گردید و مردها و زنها از هم جدا گشتند.».

سخن درستی نیست. فقط بعدها بر اثر معاشرت اعراب مسلمان با تازه مسلمانان غیر عرب حجاب از آنچه در زمان رسول اکرم وجود داشت شدیدتر شد نه اینکه اسلام اساساً به پوشش زن هیچ عنایتی نداشته است.

[نقد]

اسناد این شدت به معاشرت اعراب مسلمان با تازه مسلمانان

غیر عرب صحیح نیست و اساساً دوره ای را نمی توان نشان داد که به طور عمومی شدت حجاب بیش از زمان رسول اکرم صلی الله علیه و آله بوده است. در زمان خلفای بنی امیّه و بنی العباس مسلّماً امر حجاب سست تر از قرن اول بوده است. برخی از سلاطین بنی امیّه کنیز مست خود را برای اقامۀ جماعت به مسجد فرستادند. اساساً این حرف غلط است که زمانی در اسلام مسألۀ حجاب اشتداد یافته باشد؛ آنچه هست این است که در همۀ زمانهای اسلام، از همان بدو امر تا امروز، مردمی پیدا می شده اند که در امر عفاف و حجاب عنایت بیشتری داشته اند و این خود مطلوب انسان بوده است و دستورهای کلّی غیرت و عفاف منشأ آن بوده است. به عبارت دیگر آنچه را که مؤلّف به عنوان توصیه های اخلاقی ذکر کرده است از همان اول در اسلام به وسیلۀ اولیای دین بیان شده بود و همان موجب بوده است که کسانی که با دقت بیشتری به دستورهای اسلام عمل می کرده اند در امر حجاب بیشتر شدت عمل به خرج بدهند چنانکه امروز هم همین طور است.

بر حسب بیان مؤلّف لا بد باید گفت روایاتی که توصیۀ اخلاقی است در زمانهای بعد از قرن اول به سبب اختلاط مسلمین با ایرانیان جعل شده است و باید جاعل آن هم ایرانیها باشند، در صورتی که یکی از آن روایات سخن امیر المؤمنین علیه السلام به فرزندش می باشد.

پاسخ

آنچه بعدها حتی در میان متشرعین تحت تأثیر عادات و عرفها پیدا شد مافوق توصیه های اخلاقی اسلامی مسلّم است. در عرفهای متأخر حتی ذکر نام همسر نوعی کشف عورت تلقی می شود.

پیغمبر اکرم و امیر المؤمنین و سایر ائمۀ اطهار در محاورات خود نام همسرشان را می بردند که خدیجه یا فاطمه یا امّ حمیده چنین و چنان کرد؛ ولی امروز اگر یک مرجع تقلید نام همسر خود را بدون تعبیراتی از قبیل «اهل بیت» یا «والدۀ فلانی» یا «خانواده» و امثال اینها ببرد کاری زشت تلقی می شود؛ در صورتی که رسول اکرم از همسرش با کلمۀ