فقه و حقوق جلد19 صفحه 525

أَلّٰا تَعْدِلُوا..

از اخفاء و عدم اعتراف به فضیلت دشمن برای ما فضیلتی درست نمی شود، برعکس [ذکر فضیلت آنها] موجب تنبّه و غیرت مسلمانان می شود.

صفحۀ 474.

اشاره

ولی در مورد کلمۀ «غضّ» می گویند «غضّ بصر» و یا «غضّ نظر» و یا «غضّ طرف». غضّ به معنای کاهش دادن است و غضّ بصر یعنی کاهش دادن نگاه. در قرآن کریم سورۀ لقمان آیۀ 19 از زبان لقمان به فرزندش می گوید: «وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِکَ» یعنی صدای خودت را کاهش بده، ملایم کن، فریاد نکن. در آیۀ 3 از سورۀ حُجُرات می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یَغُضُّونَ أَصْوٰاتَهُمْ عِنْدَ رَسُولِ اللّٰهِ أُولٰئِکَ الَّذِینَ امْتَحَنَ اللّٰهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْویٰ» یعنی آنان که صدای خود را (هنگام سخن گفتن) در حضور رسول خدا ملایم می کنند، یعنی فریاد برنمی آورند، آنان کسانی هستند که خداوند دلهایشان را برای تقوا آزمایش کرده است.

[نقد]

عبارت کتاب در این بحث خالی از ابهام نیست، زیرا گاهی بصر را به معنی نگاه و گاهی به معنای دیده گرفته است. نگاه، عمل چشم است و دیده خود چشم است به اعتبار عملی که دارد. تحقیق این است که بصر به معنای دیده است و ممکن است مجازاً بر نگاه اطلاق شود.

پس اگر ابصار را در آیه به معنای دیدگان بگیریم غضّ به معنای فروخوابانیدن و نیم بسته کردن است، و اگر به معنای نگاه ها بگیریم غضّ به معنای کاهش دادن است. حاصل آنکه یا در لغت «بصر» باید تصرف کرد و یا در لغت «غضّ». این در صورتی است که «مِن» را برای تبعیض یا زائده بگیریم، ولی اگر «مِن» را برای ابتدا بگیریم تصرف در هیچ یک از دو لغت لازم نمی آید و متعلَّق غضّ محذوف خواهد بود؛ یعنی یَغُضُّوا النَّظَرَ (ایْ یَنْقُصوهُ) مُبْتَدَءً مِنْ ابْصارِهِمْ.

پاسخ

نتیجه به هر حال یکی است؛ ولی مقصود متن این است که نسبت غضّ- که کاهش است- به دیده از آن جهت داده شده که منظور کاهش عمل این عضو است، و این لفظ به این عضو به اعتبار عمل خاصش اطلاق می شود، بر خلاف لفظ عین.