فقه و حقوق جلد19 صفحه 526

صفحۀ 475.

اشاره

علی هذا در آیۀ مورد بحث معنای «یَغُضُّوا مِنْ أَبْصٰارِهِمْ» این است که نگاه را کاهش بدهند یعنی خیره نگاه نکنند و به اصطلاح علمای اصول نظرشان آلی باشد نه استقلالی.

[نقد]

عبارت کتاب در اینجا ایهام می کند که نظر آلی به زن، یعنی نظر در حال مکالمه، مورد نهی نیست در حالی که این سخن غلط است؛ بلکه مراد از غضّ بصر، چشم فروبستن است، یعنی نیم بسته کردن چشم؛ چنانکه انسان وقتی بخواهد به یک شی ء نگاه نکند و به اشیاء دیگر نگاه کند ناچار باید چنین کند؛ و این مطلب غیر از مسألۀ نظر استقلالی و نظر آلی است. نظر استقلالی و نظر آلی هر دو تا ممکن است به طور باز بودن تمام چشم و بدون غضّ بصر باشد.

پاسخ

انسان وقتی که به چیزی نگاه می کند اگر منظورش تماشای او باشد نگاهش دقیق می شود و توجهش تام می گردد و اما اگر منظور تماشا نباشد بلکه همان قدر است که لازمۀ تخاطب است نگاهش دقیق و خیره نیست. در صورت اول اگر پرسش شود، جزئیات چهرۀ طرف را به خاطر دارد، و در صورت دوم اگر صد بار هم دیده باشد بازهم اگر بپرسند نمی داند که فی المثل چشم طرف درشت است یا ریز. معمولًا انسان هنگامی که نمی خواهد به چیزی نگاه کند و ضرورت ایجاب می کند که چشم افکند، عدم تمایل روح به دیدن قهراً موجب می شود که پلکها اندکی به هم نزدیک شوند. منظور ما این بوده که آیه چنین حالی را بیان می کند. پس آیه نظر استقلالی و تماشایی را که دقیق و خیره است نهی می کند اما نظر آلی و تخاطبی را نهی نمی کند.

صفحۀ 476.

اشاره

این نکته باید اضافه شود که برخی از مفسران که «غضّ بصر» را به معنی ترک نظر گرفته اند مدعی هستند که مقصود ترک نظر به عورت است همچنانکه جملۀ بعد نیز ناظر به حفظ عورت از نظر است. و باز همان طور که فقها گفته اند فرضاً مقصود از غضّ بصر ترک نگاه به طور کلی باشد اعم از نگاهی که به منظور تماشا و التذاذ باشد و یا