فقه و حقوق جلد19 صفحه 533

به جواز چیزی، این گونه احتیاط واجب بکند که مفهومش این است [که] مقلّد به غیر رجوع کند یا عمل به احتیاط- طبق اصل که عامی باید با نبودن فتوای مجتهد احتیاط کند- نماید. مرحوم آقای بروجردی صریحاً می فرمود ما گاهی فتوامان بر خلاف احتیاط متن است (احتیاط وجوبی) ولی فتوای خود را ذکر نمی کنیم و الزامی هم نداریم. بر ما رعایت عدم الفتواها که لازم نیست.

صفحۀ 494.

اشاره

در اینجا نباید اعتراض کرد که اکنون رسم بردگی منسوخ شده است و برده ای وجود ندارد و پافشاری در این بحثها بی ثمر است؛ زیرا اولًا روشن شدن نظر اسلام در این مسائل، ما را به هدف کلی این قوانین که برخی از آنها مورد ابتلا نیز می باشد بهتر واقف می سازد، و ثانیاً اگر فقیه متهوّری جرأت کند چه بسا حکم غلامان را از راه ملاک و مناط، به موارد مشابه آن از قبیل خدمتکاران بتواند تعمیم دهد.

[نقد]

طرح این بحثها برای عوام بی فایده بلکه مضرّ است زیرا آنان را گستاخ می کند بدون آنکه آنان را فقیه سازد، و این از بدترین معایب این کتاب است.

پاسخ

برعکس، بزرگترین خدمت این کتاب است. من خودم قبل از نشر این کتاب با برخی مراجع صحبت کردم و دیدم باطناً همه موافقند ولی از امثال شما بیم دارند. فایدۀ امثال این کتاب این است که امثال من چوب امثال شما را می خورند اما بعد راه برای فقها باز می شود و آزادانه فتوای خود را ذکر می کنند.

صفحۀ 505 [مورد اول]

اشاره

مفسران غالباً هدف جملۀ «یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ» را پوشانیدن چهره دانسته اند، یعنی این جمله را کنایه از پوشیدن چهره دانسته اند. مفسران قبول دارند که مفهوم اصلی «یُدْنِینَ» پوشانیدن نیست اما چون غالباً پنداشته اند که این دستور برای بازشناخته شدن زنان آزاد از کنیزان بوده است، اینچنین تعبیر کرده اند. ولی ما قبلًا گفتیم که این تفسیر صحیح نیست. به هیچ وجه قابل قبول نیست که قرآن کریم فقط زنان آزاد را مورد عنایت قرار دهد و از آزار کنیزان مسلمان چشم بپوشد. آنچه عجیب