فقه و حقوق جلد19 صفحه 541

اما روایت حمران گذشته از اینکه سنداً ضعیف است به ابراهیم بن هاشم و شاید محمد بن حمزه نیز، اولًا قرائن زیادی هست که ناظر به اوضاع و احوال دورۀ بنی العباس است و بنابراین بر خلاف نظر آقای طباطبائی حاوی یک جنبۀ اخبار غیبی که مؤید صحت مضمونش باشد نیست، از قبیل:

وَ رَأَیْتَ التَّأْنیثَ فی وُلْدِ الْعَبّاسِ، وَ رَأَیْتَ الدّینَ بالرَّأْیِ، وَ رَأَیْتَ السَّکْرانَ یُصَلّی بِالنّاسِ ... بِشَتْمِنا اهْلِ الْبَیْتِ ...

و تکیۀ زیاد به اکتفاء رجال به رجال که از مشخصات عصر عباسی است؛ و ثانیاً چیزهایی است که واقع نشده و با عصر و زمان ما قابل انطباق نیست، از قبیل:

وَ رَأَیْتَ بَیْتَ اللّٰهِ قَدْ عُطِّلَ، وَ رَأَیْتَ ذَواتِ الْارْحامِ یَنْکَحْنَ، وَ رَأَیْتَ الْمَیِّتَ یُنْشَرُ مِنْ قَبْرِهِ، وَ رَأَیْتَ الْبَهائِمَ یُنْکَحْنَ.

. ثالثاً آیا هیچ فقیهی به استناد چنین حدیثی و تطبیق آن به زمان ما فتوا می دهد که چون در این حدیث دارد: «

وَ رَأَیْتَ اقْواماً یَتَفَقَّهونَ لِغَیْر اللّٰه

» پس فقها غیر جائز التقلیدند؛ و یا چون در این روایت دارد: «

وَ رَأَیْتَ الْخَمْرَ یُتَداویٰ بِها

» پس تداوی به خمر و لو با فرض انحصار جایز نیست؛ و یا چون دارد: «

وَ رَأَیْتَ الْاذانَ بِالْاجْرِ

وَ الصَّلاهَ بِالْاجْرِ

» پس اخذ اجرت بر عبادات نیست؛ و یا چون دارد: «

وَ رَأَیْتَ الْمَنابِرَ یُؤْمَرُ عَلَیْها بِالتَّقْویٰ ...

» پس همۀ اهل منبر فاسقند.

غرض این است که چنین روایت ضعیف السند مضطرب المتن را نتوان مبنای استنباط حکم فقهی قرار داد. این گونه روایات را فقط برای استشهاد در موعظه های قطعی که بی نیاز از دلیل است می توان مورد استفاده قرار داد. فقها به چنین روایاتی و با چنین استظهاراتی استشهاد نمی کنند. به علاوه چنانکه گفتم دلالت ندارند. در روایات جمل مردم عایشه را بر شترسواری و قاطرسواری ملامت نکردند، بر قیادت جنگ، آن هم جنگ با علی علیه السلام و با جنازۀ امام حسن ملامت کردند. آیا اگر بر شتر یا قاطر سوار شده و به حج رفته بود بازهم مورد ملامت قرار می گرفت؟.

صفحۀ 512.

اشاره

کسانی که پوشش وجه و کفین را واجب می دانند باید استثنای «إِلّٰا مٰا ظَهَرَ» را منحصر بدانند به لباس رو، و واضح است که حمل استثنا بر این معنی بسیار بعید و خلاف بلاغت قرآن است.