فقه و حقوق جلد19 صفحه 542

[نقد]

باید توجه داشت که استثنای «إِلّٰا مٰا ظَهَرَ» از قبیل استثنای منقطع است زیرا «لٰا یُبْدِینَ» از ابداء به معنای اظهار است (اظهار ظاهر کردن) و «مٰا ظَهَرَ» که از ثُلاثی است از ظهور به معنای ظاهر بودن و ظاهر شدن است. پس معنای آیه این است: الّا آنچه که خود به خود ظاهر است و زن اظهار نکرده است، و این خود تأکید از برای «لٰا یُبْدِینَ» است و بنابراین هیچ بُعدی ندارد که مراد خود لباس باشد، و شک نیست که قد و قامت زن در لباس، هرچه که باشد، نوعی جمال ظاهر دارد، و ممکن است گفته شود که همین مطلب و لو آنکه حقیقتاً هم زینت نباشد مجازاً «زینت» نامیده شده است و خلاصۀ مفاد آیه این است که زن حق ندارد زینت خود را ابداً آشکار کند مگر آنچه که قهراً و بدون اختیار ظاهر است. بلی آنچه در اینجا مهم است روایتهای وارده است و باید گفت با ضمیمه کردن روایات به آیه چنین فهمیده می شود که ظهور وجه و کفین لا بدّ منه است و از زینتهایی است که خود به خود ظاهر است نه آنکه زن ابداء کند، از باب اینکه تعسّری که در ستر وجه و کفین است به منزلۀ تعذّر تنزیل شده است.

پاسخ

استثنای منقطع همچنانکه در شرح ابن ابی عقیل آمده و سید مرحوم در حاشیۀ «مکاسب» نقل کرده است در جایی است که گرچه مستثنیٰ داخل در مستثنیٰ منه نیست ولی توهم اینکه با مستثنیٰ منه در حکم شریک باشد می رود. اما اگر توهم نرود استثناء لغو است. لهذا احتمال ابن مسعود به

کلی مردود است. از قضا قد و قامت زن اگر طوری باشد که زینت باشد و جلوه داشته باشد هیچ دلیلی بر استثنای آن نداریم، باید آن را با پوشیدن لباس گشاد بپوشاند. به علاوه پس از آن همه روایات- با کمال تأسف برای امثال شما- دیگر این بحث لغو است.

صفحۀ 513.

اشاره

ثالثاً ترکیب مادۀ «ضرب» و کلمۀ «علیٰ» مفید مفهوم آویختن نیست. چنانکه قبلًا گفتیم و از اهل فن لغت و ادب عرب نقل کردیم ترکیب «ضرب» با «علیٰ» فقط مفید این معنی است که فلان چیز را بر روی فلان شی ء مانند حائلی قرار داد. مثلًا معنی جملۀ «فَضَرَبْنٰا عَلَی آذٰانِهِمْ» این است که بر روی گوشهای اینها حائلی قرار دادیم. علی هذا مفهوم «وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلیٰ جُیُوبِهِنَّ» این است که با روسریها بر روی سینه و گریبان حائلی