فقه و حقوق جلد19 صفحه 559

[خاتمه].

چنین فکر می کنم که این نسخه را من به شما هبه کرده ام، لهذا به هبۀ خودم رجوع می کنم. کتاب را پس از مطالعه برگردانید. آنچه بر این کتاب ایراد گرفته شده است سه نوع است. یک نوع مناقشۀ مطلب است از نظر فقهی. من در این مناقشات هیچ چیز جالب توجهی نیافتم. مطلب در حدودی که در این کتاب گفته شده است، بر مسألۀ «ستر» اجماع عموم مسلمین است، و در مسألۀ «نظر» که در این کتاب نیز چندان تجزّم نشده است فتوای اکثریت فقهاست، و در مسألۀ «حریم» هم اجماعی است. آنچه مخالف با محتوای این کتاب است سیرۀ جاریۀ مسلمین برخی از نقاط است در عصرهای اخیر که بر خلاف سیرۀ قطعیّۀ سلف است. نوع دیگر از نوع مصلحت اندیشی است که کتمان، اصلح از اظهار است؛ و چنین مصلحت اندیشی ها را فقط

افرادی می کنند که از جریان اجتماع بی خبرند و شعاع دیدشان چه از نظر مکان و چه از نظر زمان محدود است. نوع سوم نسبتهایی است که به نویسنده داده شده است، و رسیدن به این حساب با خدای ربّ العالمین و احکم الحاکمین است.