فقه و حقوق جلد19 صفحه 578

اخلاقی خود را بیان نکرده اند.

اصل آزادی

طرفداران این سیستم اخلاقی از آن جهت به این اصل- که تکیه گاه و اساس اصلی حقوق فردی به شمار رفته- تکیه کرده اند که به گمان آنها این سلسله مسائل فاقد جنبۀ اجتماعی می باشد، زیرا به عقیدۀ آنها آزادی جنسی یک فرد به حقوق دیگران ضربه نمی زند؛ فقط آنجا که پای فرزند و اطمینان پدری و فرزندی به میان می آید حق شوهر پیدا می شود و لازم می گردد که زن از باردار شدن از غیر شوهر قانونی خود خودداری کند، و تا زمانی که

وسایل ضد آبستنی در کار نبود لازم بود برای صیانت این حق مرد، زن عفاف و تقوا را رعایت کند تا نسبت به شوهر خود وفادار بماند؛ فعلًا با وسایل موجود چنین ضرورتی در کار نیست.

علی هذا در اینجا دربارۀ دو قسمت باید تحقیق شود: یکی اینکه آزادی را جز آزادی دیگران و لزوم رعایت آنها نمی تواند محدود کند؛ دیگر اینکه روابط جنسی از ناحیۀ اطمینان پدر و فرزندی با اجتماع و زندگی عمومی و حقوق اجتماعی ارتباط ندارد.

اما قسمت اول. باید ببینیم آن چیزی که آزادی را به اصطلاح حق مسلّم بشر قرار می دهد چیست؟ بر خلاف تصور بسیاری از فلاسفۀ غرب آن چیزی که مبنا و اساس حق آزادی و لزوم رعایت و احترام آن می گردد میل و هوا و ارادۀ فرد نیست، بلکه استعدادی است که آفرینش برای سیر مدارج ترقی و تکامل به وی داده است. ارادۀ بشر تا آنجا محترم است که با استعدادهای عالی و مقدسی که در نهاد بشر است هماهنگ باشد و او را در مسیر ترقی و تعالی بکشاند، اما آنجا که بشر را به سوی فنا و نیستی سوق می دهد و استعدادهای نهانی را به هدر می دهد احترامی نمی تواند داشته باشد. ما در آینده ان شاء اللّٰه مستقلًا و به طور تفصیل تحت عنوان «انسان و آزادی» مسألۀ آزادی را طرح خواهیم کرد؛ اینجا همین قدر یادآوری می کنیم که بسیار اشتباه است اگر خیال کنیم معنی اینکه «انسان آزاد آفریده شده» این است که به او میل و خواست و اراده داده شده است و این میل باید محترم شناخته شود مگر آنجا که با میلها

و خواستهای دیگران مواجه و معارض شود و آزادی میلهای دیگران را به خطر اندازد.

ما ثابت می کنیم که علاوه بر آزادیها و حقوق دیگران مصالح عالیۀ خود فرد نیز