فقه و حقوق جلد19 صفحه 91

است، به عبارت دیگر شکل اجرایی اصل «وَ لٰا تَأْکُلُوا أَمْوٰالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبٰاطِلِ» است؛ بلکه اگر پای مبادله هم در میان نباشد هیچ ثروتی را نمی توان بیهوده از دیگری تملک کرد و به مصرف رسانید.

این اصل یک اصل ثابت و همه زمانی است و از احتیاج اجتماعی ثابتی سرچشمه گرفته است اما اینکه خون و مدفوع ثروت شمرده نشود و قابل مبادله نباشد مربوط است به عصر و زمان و درجۀ تمدن، و با تغییر شرایط و پیشرفت علوم و صنایع و امکان استفاده های صحیح و مفیدی از آنها، تغییر حکم می دهند.

مثال دیگر: امیر المؤمنین علی علیه السلام در اواخر عمر با اینکه مویش سپید شده بود رنگ نمی بست، محاسنش همچنان سپید بود. شخصی به آن حضرت گفت: مگر پیغمبر اکرم دستور نداد که: «موی سپید را با رنگ بپوشانید»؟ فرمود: چرا. گفت: پس چرا تو رنگ نمی بندی؟ فرمود: در آن وقت که پیغمبر اکرم این دستور را داد

مسلمانان از لحاظ عدد اندک بودند. در میان آنها عده ای پیرمرد وجود داشت که در جنگها شرکت می کردند. دشمن که به صف سربازان مسلمان نظر می افکند و آن پیرمردان سپیدمو را می دید، اطمینان روحی پیدا می کرد که با عده ای پیرمرد طرف است و روحیه اش قوی می شد. پیغمبر اکرم دستور داد که رنگ ببندند تا دشمن به پیری آنها پی نبرد. آنگاه علی فرمود: این دستور را پیغمبر اکرم در وقتی صادر کرد که عدد مسلمانان کم بود و لازم بود از این گونه وسایل نیز استفاده شود. اما امروز که اسلام سراسر جهان را فرا گرفته است نیازی به این کار نیست. هر کسی آزاد است که رنگ ببندد یا رنگ نبندد.

از نظر علی علیه السلام دستور پیغمبر اکرم به اینکه «رنگ ببندید» اصالت نداشته است، شکل اجرایی دستور دیگری بوده است، جامه ای بوده است که به تن یک قانون اصلی یعنی کمک نکردن به تقویت روحیۀ دشمن پوشانیده شده بوده است.

اسلام، هم به شکل و ظاهر و پوسته اهمیت می دهد و هم به روح و باطن و مغز، اما همواره شکل و ظاهر را برای روح و باطن، پوسته را برای هسته، قشر را برای مغز و جامه را برای تن می خواهد.

مسألۀ تغییر خط

امروز در کشور ما مسأله ای مطرح است به نام «تغییر خط». این مسأله همچنان که از نظر زبان و ادب فارسی قابل بررسی است، از نظر اصول اسلامی نیز قابل بررسی