فقه و حقوق جلد20 صفحه 106

امام أبو عبد اللّٰه جعفر بن محمد الصادق علیهما السلام پرسش شد: ما بالُ الْقُرْآنِ لا یَزیدُ بِالنَّشْرِ وَ الدَّراسَهِ الّا غَضاضَهً؟ یعنی چگونه است که قرآن هرچه بیشتر منتشر می شود و گوشها با آن آشنا می گردد

و هرچه بیشتر خوانده و درس داده می شود کهنه نمی گردد بلکه برعکس روز به روز بر طراوت و تازگی آن افزوده می گردد؟

امام جواب داد:

لأنّه لَمْ یُنْزَلْ لِزَمانٍ دُونَ زَمانٍ وَ لا لِناسٍ دونَ ناسٍ وَ لِذٰلِکَ فَفی کُلِّ زَمانٍ جَدیدٌ وَ لِکُلِّ ناسٍ غَضٌّ

. یعنی این بدان جهت است که قرآن برای زمانی خاص و برای مردمی خاص نازل نشده است و لهذا در همه زمانها نو است و برای همه مردمان تر و تازه است.

اگر درست در معنی و مفهوم این حدیث دقت کنیم دنیای وسیعی در مقابل خود می بینیم؛ می بینیم ائمه اهل بیت علیهم السلام با دید دیگری قرآن را می دیده اند.

مسأله قیاس

در اینجا لازم است به یک نکته اشاره کنم و آن اینکه همه می دانیم که ائمه اهل بیت علیهم السلام از همان اول کار با اعمال قیاس در استنباط احکام مخالف بودند و این کار را تخطئه کردند. غالب افراد به فلسفه این مخالفت توجه ندارند و لهذا بسیاری از مخالفین قیاس به جمود گراییده اند، یعنی این مخالفت را نوعی گرایش به تعبد مطلق به ظواهر و طرد تعقل و تدبر در استنباط احکام تلقی کردند. بدون شک این سوء تفاهم و بهتر بگویم این غلط زیانهای فراوانی بر فقه شیعه وارد کرد. ولی اگر فلسفه این مخالفت را دریابیم می بینیم که این مخالفت بر یک اساس منطقی بسیار عالی بوده است و نتیجه اش جمود نیست بلکه تشویق و تحریض به اجتهاد صحیح و عالمانه است.

ریشه مخالفت اهل بیت با قیاس دو چیز است: یکی اینکه قیاس که همان تمثیل منطقی است راه مطمئنی نیست. تاریخ فقه حکایت می کند که کسانی که

قیاس را وارد اصول فقه کردند هرج و مرج عجیبی به وجود آوردند. حقاً اگر مخالفت اهل بیت از یک طرف و برخی از ائمه جماعت از طرف دیگر نبود فقه اسلامی بکلی زیر و رو شده بود و به صورتی درآمده بود که به هر چیزی شباهت داشت جز فقه اسلام.

ولی علت دوم که اساسی تر است این است که ریشه این فکر که ما در تشریع و