فقه و حقوق جلد20 صفحه 111

ائمه که مدتی از درس آنها استفاده کرده بودند و احیاناً کتابهایی تألیف کرده بودند می پرسیدند. البته گاهی عین پرسشهایی که از آنها می شد قبلًا پرسش شده بود و جوابش را مستقیماً از ائمه شنیده بودند. ولی غالباً اینچنین نبود، قهراً ضرورت پیدا می کرد که مشکل به طریق دیگر حل شود.

در تاریخ می خوانیم که گاهی شیعیان عراق یا خراسان پرسشهای خود را جمع می کردند و به وسیله مسافران حج به مدینه می فرستادند و تا رسیدن جواب شش ماه و یا یک سال طول می کشید. در بعضی از اوقات ائمه تحت نظر بودند و یا در زندان می زیستند. امام صادق علیه السلام مدتی در زمان منصور تحت نظر بودند و کسی حق ملاقات با ایشان را نداشت.

داستان مردی که مسئله ای داشت و می خواست از امام سؤال کند و چون امام تحت نظر بود امکان ملاقات نبود و آن مرد تدبیری اندیشید به این

نحو که به صورت خیارفروش درآمد و به بهانه فروختن خیار وارد خانه امام شد و مسأله را پرسید، معروف است و همه می دانند.

امام موسی بن جعفر علیه السلام چند سال در زندانهای بصره و بغداد بودند و در همان جا از دنیا رحلت کردند.

در این مواقع شیعه چه می کردند؟ آیا مسئله ای رخ نمی داد و یا تمام صور مختلف مسائل قبلًا پرسیده شده بود و جوابهای آماده ای موجود بود؟.

ثانیاً تاریخ شیعه و ائمه شیعه حکایت می کند که امامان، اکابر اصحاب خویش را که مدتها شاگردی کرده بودند و آشنا با اصول و مبادی فقه شیعه بودند تشویق می کردند که بنشینند و فتوا بدهند.

امام صادق علیه السلام به ابان بن تغلب فرمود:

اجْلِسْ فی مَسْجِدِ الْمَدینَهِ وَ افْتِ النّاسَ فَانّی احِبُّ انْ یُریٰ فی شیعَتی مِثْلُکَ «1»

یعنی بنشین در مسجد مدینه و فتوا بده برای مردم، من دوست دارم مانند تو در شیعیانم دیده شوند. جمله معروف

«عَلَیْنا الْقاءُ الْاصُولِ وَ عَلَیْکُمُ التَّفْریعُ»

را ائمه به اصحاب خود فرمودند.

ثالثاً یکی از اموری که ایجاب می کند اجتهاد را، جمع میان خاص و عام، مطلق و مقید، و حل تعارض اخبار و روایات است و همه اینها در زمان ائمه برای