فقه و حقوق جلد20 صفحه 115

جریان بر خلاف عادت مألوف میسر نیست. بنابراین شجاعت عقلی و ادبی ضرورت می یابد و شیخ با شجاعتی که مخصوص شخصیتهای برجسته ای از طراز خود اوست با نوشتن کتاب مبسوط چنین گامی را برمی دارد و فقه و اجتهاد شیعه را وارد مرحله جدیدی می کند.

شیخ با این عمل خود اولًا ثابت کرد که از ضمیری آگاه برخوردار است و نیاز عصر خویش را درک می کند.

ثانیاً ثابت کرد که از موهبت شجاعت عقلی و ادبی بهره مند است. او از کسانی نیست که فقط نیاز را احساس کند ولی جرئت اقدام را نداشته باشد. با جرأت و جسارتی کم نظیر این گام خطیر را برمی دارد.

ثالثاً ثابت کرد که اجتهاد و تفریع و طرح مسائل جدید و جوابگویی به آنها مشروط به این نیست که فقه اسلامی را کوتاه و نارسا فرض کنیم و دست به دامن

قیاس و رأی بشویم. ثابت کرد که کلیات و اصول اسلامی، نوعی است که کاملًا ممکن و مقدور است در چهارچوب همان کلیات فروع تازه رسیده را جوابگویی کرد. هنر شیخ در این است که نه مانند جامدان و متقشران از پاسخگویی به نیازهای عصر خود شانه خالی کرد و نه مانند متهوّران و بی پروایان رأی و گمان شخصی را جانشین تشریع اسلامی کرد؛ و این است انتظار اسلام از علمای واقعی امت.

بهره و سهم ما

قرن ما یعنی قرن چهارده هجری از نظر فقه و مقررات اسلامی قرن یک فاجعه است، یک فاجعه کم نظیر. در این قرن ما شاهد قربانی شدن مقررات اسلامی در مقابل مقررات اروپایی می باشیم. سنگرها را پی درپی از دست فقه اسلامی می گیرند. در مسائل قضائی، در مسائل مدنی، در مسائل خانوادگی، در مسائل جزائی و در سایر مسائل تدریجاً مقررات ناقص اروپایی جانشین مقررات اسلامی می گردد. امروز عملًا جز مقررات عبادی در انحصار اسلام نمانده است، سایر مقررات یا انحصاراً غیر اسلامی است و یا مخلوطی است از مقررات اسلامی و غیر اسلامی، چرا؟.

اگر از مقلدان و فرنگی مآبان بپرسیم جواب آماده ای پیش خود دارند، می گویند:

قرن بیستم است و مقررات قدیم مناسب با این قرن نیست، مقررات