فقه و حقوق جلد20 صفحه 166

اخلاص و حسن نیت و علاقه به سرنوشت مسلمانان را درک کنیم، جوش و خروش و عصبانیتهای بیجا می فهمیم؛ و از مرحله زبان به جای آنکه بیانهای روشن کننده و منطقی بفهمیم که قرآن می فرماید: ادْعُ إِلیٰ سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَهِ وَ الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَهِ «1»، موعظه ها و پندهای تحکم آمیز می فهمیم؛ و از مرحله ید و عمل هم به جای اینکه تبلیغ عملی و حسن عمل و همچنین تدابیر عملی بفهمیم، تنها این مطلب را فهمیده ایم که باید اعمال زور کرد.

روی هم رفته ما برای گفتن و نوشتن و خطابه و مقاله زیاده از حد، اعجاز قائل هستیم؛ خیال می کنیم با گفتن و زبان کار درست می شود، در صورتی که:

سعدیا گرچه سخندان و مصالح گویی به عمل کار برآید به سخندانی نیست

در حدیث است:

کونوا دُعاهً لِلنّاسِ بِغَیْرِ الْسِنَتِکُمْ «2»

مردم را به دین حق و صلاح دعوت کنید اما با ابزاری

غیر از ابزار زبان یعنی با ابزار عمل. در حدیث دیگری است- که معمولًا مورد استناد فقها در باب امر به معروف و نهی از منکر است- که:

ما جَعَلَ اللّٰهُ بَسْطَ اللِّسانِ وَ کَفَّ الْیَدِ وَ انَّما جَعَلَهُما یَبْسُطانِ مَعاً وَ یَکُفّانِ مَعاً «3»

یعنی چنین نیست که خدا اجازه داده باشد که تنها زبان باز باشد ولی دست بسته باشد، بلکه اگر باز است هر دو باید باز باشد و اگر می خواهد بسته باشد هر دو بسته باشد، یعنی اگر عمل در کار نباشد خوب است زبان هم بسته باشد. در اینجا استنباط یکی از بزرگترین فقهای اسلامی را از این حدیث و امثال این حدیث برای شما از کتاب خودش نقل می کنم.

شیخ أبو جعفر طوسی معروف به «شیخ الطائفه» در کتاب نهایه که از متون معتبر فقهیه ماست می فرماید:

و الامر بالمعروف یکون بالید و اللسان. فاما بالید فهو ان یفعل المعروف و یجتنب المنکر علی وجه یتأسی به الناس.

امر به معروف، هم به وسیله دست می شود و هم به وسیله زبان؛ اما به وسیله دست معنایش این است که خودش شخصاً عامل کار خیر باشد و عملًا از

______________________________
(1) نحل/ 125: [بخوان به سوی راه پروردگارت با حکمت (دلائل عقلی و قابل پذیرش) و پند نیکو.]
(2) اصول کافی، ج 2/ ص 78، باب ورع
(3) فروع کافی، ج 3/ ص 55 [و به جای «انّما» «و لکن» آورده است.]