فقه و حقوق جلد20 صفحه 211

«سلیقه» می نامیم چون اختلافات شخصی است. همین طور که رنگ و شکل ما با همدیگر فرق دارد، سلیقه ها هم فرق می کند. من در رنگ لباس یک رنگ را می پسندم و شما رنگ دیگر، من در دوخت لباس یک دوخت را می پسندم شما دوخت دیگر، من یک شهر را برای زندگی بهتر می پسندم شما شهر دیگری را، من یک محل را بهتر می پسندم شما محل دیگر را، من یک نوع زینت در اتاقم ترتیب می دهم شما نوع دیگری را، من یک رشته را برای تحصیل انتخاب می کنم شما یک رشته دیگر را. اینها مسائل شخصی است. در مسائل شخصی هیچ کس نباید مزاحم فرد دیگر بشود و لهذا هیچ کس حق ندارد در انتخاب همسر، فرد دیگری را مجبور کند، چون جزء مسائل شخصی است. هر کسی در انتخاب همسر یک سلیقۀ مخصوص به خود دارد. اسلام هم می گوید هیچ کس را نباید در انتخاب همسر مجبور کرد چون جزء مسائل شخصی است. فرنگیها که می گویند از نظر توحید و ایمان نباید مزاحم کسی شد، از این جهت است که فکر می کنند اینها جزء امور خصوصی و سلیقه ای و ذوقی و فردی و شخصی است. انسان در زندگی به یک چیزی باید سرگرم باشد که اسمش ایمان است. مثل امور هنری است. یک کسی از حافظ خوشش می آید، یک کسی از سعدی، یک کسی از مولوی، یکی از خیام و یکی از فردوسی؛ دیگر نباید مزاحم کسی شد که سعدی را دوست دارد که تو چرا سعدی را دوست داری؟ من حافظ را دوست دارم، تو هم حتماً بایستی

حافظ را دوست داشته باشی. می گویند دین هم همین جور است؛ یک کسی اسلام را دوست دارد، یک کسی مسیحیت را، یک کسی زردشتیگری را، یک کسی هم هیچ یک از اینها را دوست ندارد، نباید مزاحم کسی شد. اینها از نظر فرنگیها به اصل زندگی و به خطمشی انسان مربوط نیست. آنها اصلًا طرز تصورشان و طرز تفکرشان در دین با طرز تصور ما فرق می کند. دینی که مثل دینهای آنها باشد همین جور هم باید باشد. ولی از نظر ما دین یعنی صراط مستقیم، یعنی راه راست بشری. بی تفاوت در مسأله دین بودن، یعنی در راه راست بشریت بی تفاوت بودن. ما می گوییم توحید با سعادت بشری بستگی دارد، مربوط به سلیقه شخصی نیست، مربوط به این قوم و آن قوم نیست. پس حق با همان کسانی است که توحید را جزء حقوق بشریت می شمارند. اگر هم ما می گوییم جنگ برای تحمیل توحید جایز نیست، نه به خاطر این است که توحید از اموری است که نباید از آن دفاع کرد، نه به خاطر