فقه و حقوق جلد20 صفحه 214

وجود ندارد تا بگوییم آیا این آیات را باید بگیریم یا آن آیات را، بلکه اگر ما باشیم و یک مطلق و یک مقید، بایستی آن مقید را قرینۀ توضیحی برای آن مطلق بگیریم.

بنابراین طبق این بیان، ما باید مفهوم جهاد را همان بدانیم که آیات مقید بیان کرده است، یعنی آیات قرآن جهاد را بدون قید و شرط واجب نمی داند، در یک شرایط خاصی واجب می داند. این مقدار را به یک بیان دیگر قبلًا عرض کرده بودیم.

آیا آیات جهاد ناسخ و منسوخند؟

بعضی از مفسرین آمده اند مسأله ناسخ و منسوخ را در اینجا طرح کرده اند، یعنی

گفته اند که در بسیاری از آیات قرآن همان طور که شما می گویید جنگیدن با کافران را مشروط کرده است ولی در بعضی از آیات دیگر آمده همه آن دستورات را یکجا نسخ کرده است. بنابراین در اینجا صحبت از ناسخ و منسوخ است. آیات اول برائت که فرمان جهاد را به طور کلی می دهد و از مشرکین تبرّی می جوید و یک مهلت برای مشرکین مقرر می کند و می گوید بعد از آن مهلت دیگر اینها حق ندارند باقی بمانند، بکشید اینها را، در حصارشان قرار بدهید و در کمینشان بنشینید، این آیات که سال نهم هجری هم آمده است، تمام دستورهای گذشته را یکجا نسخ کرده است.

آیا این حرف درستی است؟.

این حرف حرف نادرستی است، به چه دلیل؟ به دو دلیل. یک دلیل این است که ما در جایی می توانیم یک آیه ای را ناسخ آیه ای دیگر بدانیم که درست بر ضد آن باشد. مثلًا اگر فرض کنید که یک آیه بیاید بگوید که اصلًا با مشرکین نجنگید، آنگاه یک آیه دیگری بیاید اجازه بدهد که بعد از این بجنگید، این معنایش این است که آن دستوری که ما قبلًا داده ایم آن دستور را لغو کردیم و یک دستور ثانوی به جای آن آوردیم. معنی ناسخ و منسوخ این است که دستور اول لغو بشود و یک دستور ثانوی به جای آن بیاید. پس دستور دوم باید جوری باشد که صد درصد بر ضد دستور اول باشد که بشود این دومی را لغو آن تلقی کرد. اما اگر دومی و اولی مجموعشان با یکدیگر قابل جمع باشند یعنی یکی شان توضیح دهنده دیگری باشد اینجا که ناسخ و منسوخ

ندارد که بگوییم یکی برای لغو دیگری آمده است.

آیات سوره برائت جوری نیست که بگوییم لغو آیاتی است که قبلًا آمده و جهاد را مشروط کرده است، چرا؟ چون همین سوره برائت هم وقتی که ما تمام آن آیات را