فقه و حقوق جلد20 صفحه 216

اصل «ما مِنْ عامٍّ الّا وَ قَدْ خُصَّ»

دلیل دوم مطلبی است که علمای اصول گفته اند، که اگر بتوانم برایتان توضیح بدهم می توانم مطلب خود را درباره این آیه گفته باشم.

می گویند: «ما مِنْ عامٍّ الّا وَ قَدْ خُصَّ» یعنی هیچ قانونی نیست مگر اینکه یک نوع استثنا برمی دارد. راست هم هست. به ما می گویند روزه بگیرید و می گویند مسافر شدی روزه نگیر، مریض شدی روزه نگیر. در نماز همین جور، در غیر نماز همین جور. می گویند هیچ عامّی نیست مگر اینکه استثنا دارد. به خود همین قاعده هم که هیچ عامّی نیست مگر اینکه استثنا خورده، استثنا خورده، یعنی بعضی از عامهاست که واقعاً استثنا نخورده و استثنا نمی پذیرد.

مقصود این است که بعضی از امور است که ابا دارد از

تخصیص، یعنی ابا دارد از استثنا، آهنگ این عموم آهنگی است که نمی تواند استثنا بپذیرد. مثلًا در قرآن آمده است: وَ إِنْ تَشْکُرُوا یَرْضَهُ لَکُمْ «1» اگر شاکر الهی باشید خدا می پسندد. این کلی استثنا نمی پذیرد، یعنی ممکن نیست یک وقت انسانی واقعاً شاکر باشد ولی خدا نپسندد؛ نه، این دیگر چیزی نیست که در یک مورد بالخصوص طور دیگر باشد مگر اینکه شکر نباشد.

حال در باب ناسخ و منسوخ هم همین جور است. بعضی از آهنگهاست که اساساً نسخ پذیر نیست، چون نسخ معنایش این است که منسوخ یک امر موقت است، در حالی که آهنگ آهنگی است که موقت بودن را نمی پذیرد؛ این اگر باشد باید همیشگی باشد، چطور؟ حال برایتان مثالی می زنم.

مثلًا اگر در قرآن وارد شده که: لٰا تَعْتَدُوا إِنَّ اللّٰهَ لٰا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ «2»* یعنی متجاوز نباشید که خدا تجاوزکاران را دوست نمی دارد، اینجا یک عمومی دارد از نظر افراد و یک استمراری دارد از نظر زمان. آیا ما می توانیم برای این عام استثنا قائل شویم، بگوییم خدا ظالم را دوست نمی دارد مگر بعضی از ظالمان را؟! یعنی قدوسیت الوهیت از یک طرف و پلیدی و ظلم از طرف دیگر چیزی نیست که قابل جوش خوردن باشد که بگوییم خدا تجاوز کنندگان را دوست نمی دارد مگر آقای فلان کس

______________________________
(1) زمر/ 7
(2) بقره/ 190