فقه و حقوق جلد20 صفحه 229

من یک میلیون تومان از بانک قرض بگیرم، در آخر سال باید صد هزار تومان به عنوان سود به بانک بپردازم؛ ولی حد اقل دویست هزار تومان از این قرض استفاده می برم و صد هزار تومانش برای خودم باقی می ماند. در این مورد دانشمندان مصری گفته اند ادلۀ شرعی در باب ربا تماماً متوجه قرضهای استهلاکی یا مصرفی است و ناظر به قرضهای استنتاجی نیست.

آقای مهندس قرضهای مصرفی را به سه قسم

تقسیم کرده اند. یکی قرض درماندگان: کسی هیچ ندارد و یک مصرف خیلی ضروری هم دارد مثلًا فرزندش مریض شده و برای معالجه اش نیاز به وام دارد. در این مورد واقعاً جای آن است که جامعه در مورد چنین فردی احساس وظیفه و کمک کند. نوع دوم، قرض امیدواران است که وام گیرنده آن قدرها در استیصال نیست و در آینده می تواند وام مصرف شدۀ خود را پس بدهد. یعنی بالقوه می تواند خودش را اداره کند ولی بالفعل نمی تواند. در اینجا هم جای قرض الحسنه است و جامعه چنین وظیفه ای دارد تا از این طریق مشکل چنین فردی را حل بکند، مثل قرض الحسنه های قسطی که امروز خیلی معمول است.

نوع سوم قرض بستانکاران است که از این هم یک درجه سبکتر است. مثل شخصی که خودش طلبکار است و هیچ احتیاجی هم ندارد. برای اینکه طلبش را زودتر وصول کند از دیگری قرض می گیرد.

قرض ربوی از نظر طبیعت حقوقی

در اینجا به نظر می رسد که ما دو بحث را باید مطرح کنیم و بعد ببینیم نتیجه چه می شود. یکی بررسی قرض ربوی از نظر طبیعت حقوقی است بدون توجه به جنبۀ شرعی که شرعاً ربا گرفتن حرام است یا حلال. یعنی قرض ربوی دادن فی حد ذاته از نظر علمی و از نظر طبیعت حقوقی آیا ظلم است یا نه؟ خیلی از مسائل حقوقی را انسان با عقل و فکر خودش و از روی استدلال می تواند به دست بیاورد که ذی حق است یا خیر. یک وقت است که می گوییم از نظر طبیعت حقوقی آن کس که پول خودش را به دیگری قرض می دهد واقعاً استحقاق دارد که در برابر این پول چیزی

بگیرد، منتها در مواردی خلاف رحم و عاطفه است. این یک مسأله دیگر است. در باب اجاره هم همین حرف پیش می آید. کسی که خانه اش را اجاره می دهد، از نظر