فقه و حقوق جلد20 صفحه 230

طبیعت حقوقی حق دارد مال الاجاره بگیرد. اما صاحب ملکی که متمکن است و احتیاج چندانی ندارد اگر از مستأجرش که در عسرت و تنگدستی است مطالبۀ اجاره کند، قساوت و بی عاطفگی است. بنابراین در مورد ربا باید اول این مسأله را حل کنیم که آیا قرض دادن ربوی از نظر طبیعت حقوقی با اجاره هیچ فرقی نمی کند یا فرق دارد؟ اگر فرق نمی کند پس این اشکال هم از نظر شرعی قهراً مطرح می شود که چگونه شارع جلو قرض دادن ربوی به یک مستمند را به این شدت گرفته ولی جلو اجاره دادن خانه به یک مستمند را نگرفته و فقط توصیۀ اخلاقی کرده؛ نگفته اگر کسی نمی تواند مال الاجارۀ خانه اش را بپردازد، اگر بگیرید حرام است؛ بلکه مثل خیلی موارد دیگر امر به احسان کرده است.

این چگونه است؟ به نظر من این طور رسیده و امر واضحی است که قرض ربوی از نظر طبیعت حقوقی غیر قابل پذیرش و غیر منطقی است و با اجاره و امثال آن متفاوت است، چطور؟

آیا سرمایه تولید سود می کند؟

یک وقت است که ما این فرضیه را می پذیریم که سرمایه هرگز تولید سود نمی کند. هرچه سود پیدا می شود فقط مولود کار است نه سرمایه. در این صورت فرقی بین اجاره و ربا باقی نمی ماند. ولی این مطلب که سرمایه تولید سود نمی کند، درست نیست. سرمایه خودش یک وجود عینی است. چطور بازوی من کار می کند ولی بازوی

اسب من کار نمی کند؟! در حالی که اسب را من با تلاش خودم تهیه و تولید کرده ام. چطور فعالیت من به دلیل اینکه انسان هستم می تواند تولید ثروت بکند، اما فعالیت مال من نمی تواند تولید ثروت بکند؟! فرض این است که اصل سرمایه را مشروع می دانیم. از همان نقطۀ صفر شروع می کنیم: شخصی رفته از جنگل چوب تهیه کرده، بعد ابزاری تهیه نموده و با آن کار می کند. ابزار به او کمک می دهد. چرا سرمایه نتواند کار کند؟ خود سرمایه یک ابزار است و اگر در جریان باشد کار می کند. ولی آیا وجود عینی سرمایه کار می کند یا وجود ذهنی و اعتباری آن؟ مسلّم وجود عینی آن کار می کند. من اگر پول یا گندمی را به شما قرض می دهم، خود این پول است که به جریان می افتد و کار می کند؛ یا این گندم، این مال التجاره است که به جریان می افتد و کار می کند. وجود عینی است که کار می کند. نتیجۀ کار