فقه و حقوق جلد20 صفحه 231

وجود عینی مختلف است. یک وقت زیاد کار می کند، یک وقت کم کار می کند، یک وقت هیچ کار نمی کند و اصلًا زیان می برد، یک وقت هم تلف می شود. از نظر طبیعی قهراً هر کسی که مالک بالفعل سرمایه است، سود و منافع سرمایه هم به او تعلق می گیرد همچنانکه زیان سرمایه هم به او تعلق می گیرد و اگر خطری هم متوجه اصل سرمایه شود، متوجه او می گردد. اما اگر انسان پولش را تبدیل به دَیْن کرد، یعنی آن را به قرض داد، در این صورت مالک عین، مقترض است و مقرض مالک دین است یعنی مالک یک

امر اعتباری و قراردادی. اینکه انسان وقتی می خواهد به مسافرت برود، پولش را به بانک می دهد تا در مقصد از شعبۀ بانک دریافت کند، یا به شخصی قرض می دهد تا در آنجا از وکیل او تحویل بگیرد، به همین جهت است که پول را از خطر تلف شدن نجات دهد. پول را قرض می دهد. از آن ساعت اگر این پول تلف شد، قرض دهنده آن را پس می گیرد؛ می گوید مال تو بوده که تلف شده مال من نبوده است. آدمی که می خواهد برود به نجف، پولش را به تاجری در اینجا می دهد که سه ماه بعد در آنجا از وکیل او تحویل بگیرد. اگر امروز که قرض داد فردا صندوق این تاجر آتش گرفت و مال التجاره اش از بین رفت، او حق دارد پولش را مطالبه کند و آن تاجر نمی تواند بگوید پولی که تو به من دادی، عین آن تلف شد؛ زیرا آن شخص می گوید آن عین مال من نبود؛ از ساعتی که به تو دادم مال تو شد.

پس طبیعت قرض این است که انسان پول را، سرمایه را، مملوک خودش را از عینیت خارج می کند و به آن ذهنیت و اعتباریت می دهد، وجود اعتباری می دهد.

خاصیت وجود اعتباری یکی این است که تلف و زیان در آن معنی ندارد. دنیا را اگر آب ببرد، آن از بین نمی رود. قصۀ ملا نصر الدین است که دیگ همسایه را قرض گرفت. بعد از مدتی که دیگ را پس داد، یک دیگچه ای هم داخل آن گذاشت.

همسایه گفت این چیست؟ گفت دیگ شما زاییده است. خیلی خوش حال شد که عجب همسایۀ احمقی گیر آوردیم. برای بار دوم دیگی

از او قرض گرفت. این دفعه که همسایه آن را طلب کرد، گفت مرده. همسایه گفت دیگ که نمی میرد. گفت آن که می زاید یک روز هم می میرد. زاییدن حق است ولی مردن حق نیست؟!.

طبیعت قرض و طبیعت وجود اعتباری دادن مثل یک نوع بیمه کردن است، مثل یک نوع اخته کردن مال است از نظر سود و زیان دادن. هم بیمۀ عمر می شود، هم اخته می گردد. به همان دلیل که بیمۀ تکوینی می شود و جلوی مردن و کسر شدنش