فقه و حقوق جلد20 صفحه 26

اگر آن طبیعت متعلَّق تکلیف قید خاص نداشته باشد مطلق است و اگر قید خاص برای آن در نظر بگیریم مقید است.

مثلًا در مثالی که قبلًا ذکر کردیم به پیغمبر اکرم امر شده که هنگام اخذ زکات از مسلمین به آنها دعا کن و درود بفرست (صَلِّ عَلَیْهِمْ). این دستور از آن نظر که مثلًا با صدای بلند باشد یا آهسته، در حضور جمع باشد و یا حضور خود طرف کافی است، مطلق است.

مطهری، شهید مرتضی، فقه و حقوق (مجموعه آثار)، 3 جلد، قم

- ایران، اول، ه ق

فقه و حقوق (مجموعه آثار)؛ ج 20، ص: 48

اکنون می گوییم اگر دلیل دیگری از قرآن یا حدیث معتبر نداشته باشیم که یکی از قیود بالا را ذکر کرده باشد ما به اطلاق جملۀ «وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ» عمل می کنیم، یعنی آزادیم که به هر صورت بخواهیم انجام دهیم. ولی اگر دلیل دیگری معتبر پیدا شد و گفت که مثلًا این عمل باید با صدای بلند باشد و یا باید در حضور جمع و در مسجد باشد، در اینجا مطلق را حمل بر مقید می کنیم یعنی آن دلیل دیگر را مقیِّدِ (به کسر یاء) این جمله قرار می دهیم. نام این عمل «تقیید» است.

مبحث مفاهیم

کلمه «مفهوم» در اصطلاح در مقابل «منطوق» است. فرض کنید شخصی می گوید: «اگر همراه من تا خانه من بیایی من فلان کتاب را به تو می دهم.» این جمله در حقیقت یک جمله است به جای دو جمله:

الف. اگر همراه من تا خانه من بیایی من آن کتاب را می دهم.

ب. اگر همراه من تا خانه من نیایی آن کتاب را نمی دهم.

پس در اینجا دو رابطه وجود دارد: رابطه مثبت و رابطه منفی. رابطه مثبت میان همراهی کردن و کتاب دادن در متن جمله آمده و مورد تلفظ و نطق قرار گرفته است.

از این رو آن را «منطوق» می گویند. ولی رابطه منفی به لفظ نیامده و متعلَّق نطق قرار نگرفته است اما عرفاً از چنین جمله ای فهمیده می شود. از این رو آن را «مفهوم» می خوانند.

ما در بحث حجیت خبر واحد خواندیم که اصولیون از آیه شریفه «نبأ» که می فرماید: إِنْ جٰاءَکُمْ فٰاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا (اگر فاسقی خبری برای شما آورد درباره اش تحقیق

کنید و تحقیق نکرده ترتیب اثر ندهید) حجیت خبر واحد را در صورتی که راوی عادل باشد استفاده کرده اند.