فقه و حقوق جلد20 صفحه 265

سرمایه ها می دهد که منافع خودش را هم از همین راه تأمین می کند- البته کار خودش را با یک روش ظالمانه و سختگیرانه ای انجام می دهد- و نتیجه این است که به اصطلاح کارهای اقتصادی به

جریان می افتد. اشخاصی که می گویند بانک ضروری است و باید باشد چنین استدلالی می کنند. حالا اگر بانک نباشد آیا کارهای اقتصادی در یک سطح بسیار وسیعی متوقف می شود یا نه؟ مسأله اصلی بانکها چنین چیزی است.

بنابراین یکی از مسائلی که ما در اینجا داشتیم مسأله ضرورت بانکهاست، آن هم از همان جهتی که به مسأله ربا حتماً ارتباط دارد. قسمتهای دیگر کار بانک همان طور که آقای مهندس بازرگان گفتند، برای خود بانک مسأله اصلی نیست که کسی بگوید بانک باشد ولی فقط آن کارها را انجام دهد. بانک هیچ گاه برای آن کارها تشکیل نمی شود؛ برای این کار تشکیل شده و سودش هم در همین کار است. پس چنین ضرورتی وجود دارد و بر ماست که ببینیم آیا می شود این ضرورت را در غیر شکل موجود و در غیر شکل ربوی عملی کرد یا نه.

فلسفۀ حرمت ربا

مسأله دیگر اساساً فلسفۀ ممنوعیت رباست. اصلًا چرا ربا ممنوع است؟ در این مسأله هم چندان وحدت نظری میان افراد نبود. آن طور که من از بیانات آقای مهندس بازرگان استفاده کردم ایشان در مسأله ممنوعیت ربا بیشتر تکیه شان روی روش ظالمانۀ بانکهاست؛ یعنی راجع به اینکه اساساً اگر کسی سرمایه ای را در اختیار دیگری قرار دهد- و لو به صورت قرض- و بخواهد سودی بگیرد، خود این عمل فی حد ذاته چه کم و چه زیاد یک عمل ظالمانه است، چیزی در بیانات ایشان احساس نکردم. اگر هم ربا را قبول نمی کنند، به اصطلاح به عنوان یک تعبّد شرعی قبول نمی کنند اما اینکه آیا خود این کار- نه به آن روش ظالمانۀ بانکها با آن سختگیریها بلکه به روش آسانتر-

غیر طبیعی هست یا نه، مورد بحث واقع نشد. اگر کسی پولی را به عنوان قرض با سود بسیار کمی در اختیار دیگری قرار دهد، آیا این کار فی حد ذاته قطع نظر از اینکه شارع منع کرده، یک کار نامشروع و غیر طبیعی و ظالمانه است یا ممنوعیتی ندارد؟.

آقای دکتر ... در بیانات خود تکیه شان روی کلمۀ استثمار بود که اساساً