فقه و حقوق جلد20 صفحه 267

می دهم (این خانه عمرش مثلًا پنجاه سال است) در واقع قیمت خانه که صد هزار تومان است روی این پنجاه سال تقسیم می گردد، می شود سالی دو هزار تومان. در واقع وقتی که من این خانه را برای مدت یک سال به شما اجاره می دهم، یک پنجاهم آن را به شما فروخته ام. و خود اجاره نوعی فروختن است، فروختن محصول کار به دیگری.».

مضاربه را هم ایشان از همین راه

می خواستند توجیه کنند. و بنابراین از نظر ایشان فلسفۀ حرمت ربا این است که سرمایه به طور کلی سود ندارد.

نظریه دوم: ربا قرض است و قرض نمی تواند سود داشته باشد

ما خودمان روز اول که در این زمینه صحبت می کردیم، نظرمان بر این اساس نبود که سرمایه از آن جهت که سرمایه است سود ندارد. به عقیدۀ ما این توضیحات هم نمی تواند درست باشد. یعنی نه اجاره بر میزان استهلاک سرمایه است، و نه مضاربه را به این شکل می شود توجیه کرد. ما مسأله حرمت ربا را بر این اساس بیان کردیم که ماهیت ربا قرض است و قرض از آن جهت که قرض است نمی تواند سود داشته باشد، یعنی وام نمی تواند سود داشته باشد. معتقد بودیم که سرمایه می تواند سود داشته باشد اما در حالی که در جریان است، حالا هر نوع جریانی، بازرگانی یا غیر بازرگانی. یعنی وجود عینی سرمایه که در جریان است می تواند سود داشته باشد. قاعدۀ طبیعی هم این است که وجود عینی سرمایه در وقتی که در جریان است و سود دارد، ملک هر کسی باشد، سود متعلق به اوست.

در مضاربه، سرمایه از ملک صاحب سرمایه خارج نشده. ملک اوست و در جریان است. اگر سود دارد، در سود سهیم است. زیان هم اگر دارد متوجه اوست و به عامل مربوط نیست. اما طبیعت قرض این است که من تملیک به شما می کنم به ضمان، یعنی مال خودم را تملیک می کنم به شما و عهدۀ شما را مدیون خودم قرار می دهم. از همان ساعتی که تملیک کردم، وجود عینی آن مال ملک شماست نه ملک من. و به همین دلیل زیانی که بر این مال وارد می شود، بر شما

که قرض گیرنده هستید وارد است و اگر به من بگویید پولی که به من دادی تلف شد و از بین رفت، خواهم گفت به من مربوط نیست؛ مال من نبوده، من الان از عهدۀ تو طلبکار هستم.

به همین دلیل که ضمانش بر عهدۀ مقرض نیست، سودش هم- اگر سودی داشته