فقه و حقوق جلد20 صفحه 268

باشد- از مقرض نیست، یعنی از ملک قرض دهنده خارج شده و در ملک قرض گیرنده وارد شده. سودی هم اگر داشته باشد متعلق به قرض گیرنده است. پس طبیعت قرض اقتضا می کند عقیم بودن را و اینکه اگر انسان می خواهد قرض بدهد، قرض الحسنه باشد؛ یعنی یا باید انسان قرض ندهد و یا اگر قرض می دهد قرض الحسنه باشد. اینکه من، هم پولی را به حالت قرض در بیاورم و در ذمۀ طرف قرار بدهم و هم از آن پول که وجود عینی اش مال من نیست سود بگیرم، اصلًا از نظر طبیعت حقوقی کاری است ظالمانه. این هم یک توجیه دیگر که ما کردیم.

نظریه سوم: پول چون ارزش قراردادی دارد نمی تواند سود داشته باشد

آقای مهندس طاهری توجیه سومی دارند که البته دیگران هم گفته اند. ایشان در اینکه ربا نمی تواند سود طبیعی باشد، تکیه شان روی ماهیت پول است نه ماهیت سرمایه. آقای بهشتی تکیه شان روی ماهیت سرمایه است اعم از اینکه سرمایه پول باشد یا کالا. می گویند اصلًا سرمایه نمی تواند سود داشته باشد. ما تکیه مان روی ماهیت قرض بود، گفتیم نوع قرض نمی تواند سود داشته باشد. آقای مهندس طاهری تکیه شان روی ماهیت پول است که پول اساساً نمی تواند سود داشته باشد نه کالا، به این معنی که می گویند اساساً ارزش پول نه ارزش واقعی است و نه ارزش مبادله ای، و

مقصودشان از ارزش واقعی چیزهایی است که برای زندگی انسان ضروری است ولی قابل مالکیت و مبادله نیستند مثل هوا و نور. اینها را می گویند دارای ارزش واقعی است. و مقصودشان از ارزش مبادله ای، اشیائی است که برای انسان مفید است و قابل مالکیت و نقل و انتقال می باشد و دست انسان در تهیۀ آن به کار افتاده، مثل همۀ کالاهای ساخته شده. ولی پول را می گویند نه ارزش واقعی دارد و نه ارزش مبادله ای، یک امر قراردادی است. یک ارزش قراردادی برای آن قائل شده اند برای تسهیل مبادلات. شاید قدیمترین بیانی که در همین زمینه به این شکل ابراز شده متعلق به غزالی است که در تفسیر المیزان هم از او نقل شده است. اساساً بشر احتیاج داشته به مبادله میان کالای زاید بر احتیاجش که تولید کرده و کالای مورد احتیاجش که در دست دیگران بوده است. مثلًا گندم دارد و پارچه می خواهد.

ناگزیر باید گندم با پارچه مبادله شود. اما اگر همیشه تولیدکنندۀ گندم و تولیدکنندۀ پارچه بخواهند همدیگر را پیدا کنند که هر یک به کالای دیگری احتیاج داشته باشد