فقه و حقوق جلد20 صفحه 27

این، استفاده از «مفهوم» آیه شریفه است. «منطوق» آیه این است که به خبر فاسق ترتیب اثر ندهید، اما مفهوم آیه این است که به خبر عادل ترتیب اثر بدهید.

مجمل و مبیّن

بحث مجمل و مبیّن چندان اهمیتی ندارد. مقصود این است که گاهی تعبیری در لسان شارع می رسد که مفهومش ابهام دارد و مقصود روشن نیست، مثل مفهوم «غِنا»، و در دلیل دیگر چیزی یافت می شود که روشن کننده است. در این صورت می توان به وسیله آن «مبیّن» رفع ابهام از «مجمل» کرد.

معمولًا اهل ادب به بعضی تعبیرات مجمل در کلمات پیشوایان ادب برمی خورند که در مفهومش در می مانند، بعد با پیدا کردن قرائن روشنگر رفع ابهام می کنند.

ناسخ و منسوخ

گاهی دستوری در قرآن و سنت رسیده است که «موقت» بوده است یعنی پس از مدتی دستور دیگر رسیده است و به اصطلاح دستور اول را لغو کرده است.

مثلًا در قرآن کریم ابتدا دربارۀ زنان شوهردار اگر مرتکب فحشا شوند دستور رسید که در خانه آنها را حبس ابد کنند تا مرگشان فرا رسد یا خدا راهی برای آنها مقرر دارد. بعد راهی که برای آنها مقرر شد این بود که دستور رسید به طور کلی اگر مردان زن دار و یا زنان شوهردار مرتکب فحشا شوند باید «رَجم» (سنگسار) شوند.

یا مثلًا در ابتدا دستور رسیده بود که در ماه مبارک رمضان حتی در شب نیز مردان با زنان خود نزدیکی نکنند، بعد این دستور لغو شد و اجازه داده شد.

برای یک فقیه لازم است که ناسخ و منسوخ را از یکدیگر تمیز دهد. درباره نسخ، مسائل زیادی هست که اصولیون متعرض آنها شده اند.