فقه و حقوق جلد20 صفحه 275

الْبَیْعَ «1» روز جمعه وقتی که ندای نماز جمعه بلند می شود، بشتابید و بیع را رها کنید.

دستور قرآن است و اگر انسان در آن وقت مشغول بیع باشد کار حرامی مرتکب شده.

ولی آیا

معامله اش هم باطل و غیر قانونی است؟ فرق است میان اینکه معامله، غیر قانونی باشد و اینکه معامله قانونی باشد اما در عین حال کار، کار حرامی باشد.

اینها از یکدیگر تفکیک می شود. معاملاتی که بر اساس بی انصافی است، خود معامله صحیح است یعنی قانونی است به این معنی که مبادله صورت می گیرد، یعنی به موجب چنین معامله ای واقعاً مشتری مالک مبیع می شود و بایع مالک ثمن، ولی در عین حال بایع مرتکب کار حرام شده است.

در بسیاری از موارد است که اسلام جلو یک کار حرام را به عنوان حرام گرفته، یعنی منع تحریمی آورده ولی منع وضعی نیاورده و نگفته معامله فاسد است. از جمله در معاملۀ مضطر است. مثلًا کسی از روی اضطرار می خواهد خانۀ مسکونی اش را بفروشد در حالی که به آن احتیاج دارد. چرا می خواهد بفروشد؟

چون یک احتیاج مهمتری پیدا کرده، مثلًا بچه اش سخت مریض شده و برای معالجۀ او احتیاج به پول دارد و غیر از خانه هم چیزی ندارد. یک زیدی که پول دارد و می داند که این شخص مضطر است، می گوید من حاضرم این خانه را بخرم. از اضطرار او سوء استفاده می کند و خانه را به قیمتی کمتر از قیمت واقعی آن می خرد.

آیا کار این شخص حرام است یا نه؟ حرام است. معامله چطور؟ فاسد است یا صحیح؟ اگر معامله فاسد باشد، آن شخص حاضر نمی شود خانه را بخرد و اگر هم بخرد، فروشنده حق ندارد در پولی که دریافت کرده تصرف کند. نتیجه این می شود که بچه اش بمیرد؛ یعنی باطل بودن این معامله به نفع مضطر نیست، حرام بودن این بی انصافی به نفع مضطر است. اما

اگر بگویند معامله باطل است نتیجۀ آن این است که این خانه ملک خریدار نمی شود، پس پول خانه هم ملک فروشنده نمی شود. اگر همۀ خریداران بخواهند آن خانه را به قیمت کمتر از قیمت اصلی بخرند، پس مضطر در اینجا چه کند؟!.

پس اینکه آیا فروشنده و خریدار چنین آزادی را از نظر قانونی یعنی از نظر صحت معامله دارند یا نه، یک مطلب است؛ بی انصافی فی حد ذاته حرام است،