فقه و حقوق جلد20 صفحه 277

معامله نیست.] البته همان طور که عرض کردم ممکن است حرام باشد. حرمت تکلیفی را با حرمت وضعی نباید اشتباه کنیم. خیلی موارد، حلال تکلیفی است ولی در حد یک حرامْ مبغوض است مثل طلاق که پیغمبر صلی الله علیه و آله می فرماید: با یک طلاق عرش الهی می لرزد.

ابْغَضُ الْحَلالِ عِنْدَ اللّٰهِ الطَّلاقُ.

ممکن

است کسی بگوید چیزی که این قدر مبغوض است که به موجب آن عرش الهی می لرزد، چرا نگفته اند منسوخ یا حرام است؟ پاسخ این است که طلاق چیزی است که اسلام می خواهد واقع نشود اما نمی خواهد از طریق زور واقع نشود که گویی اسلام می گوید من نمی گذارم واقع بشود. می خواهد طوری باشد که مردم این کار را نکنند، چون ازدواج یک پیوند عاطفی است، پای عاطفه در میان است؛ یعنی می خواهد خانواده بر اساس روابط عاطفی باقی بماند نه اینکه اساس خانواده که روابط عاطفی است از بین برود و اسلام بگوید من می خواهم به زور این پیوند را برقرار کنم. نظیر این است که مریدها اعتقاد و ارادتشان از امام جماعت سلب شود. باید عادلش بدانند تا پشت سرش نماز بخوانند، و ممکن است اسلام هم خیلی متأسف باشد که چرا مردم به این آدم خوب ارادت ندارند. ولی حالا که ارادت ندارند، به زور پاسبان نمی شود مردم را کشید داخل مسجد. این کار فی حد ذاته زوربردار نیست. لهذا [دربارۀ طلاق] می گوید ابغض الحلال. حلال است و مبغوض. معاملۀ نسیه هم همین طور است. بنابراین مسأله صحت و فساد یک معامله یک مطلب است و مسأله نامطلوب و حرام بودن آن، مطلب دیگر. من خیال می کنم مسأله نسیه جز همان آزادی فروشنده در تعیین نرخ جنس خود چیز دیگری نیست. البته اگر حکومت اسلامی قانونی برای نسیه معین کند که قیمت نباید از حد معینی بیشتر باشد، قانونِ فوق قانون است و مانعی ندارد.

راه حل ها- ملی کردن بانکها

مسأله سوم مسأله مهم راه حل ها بود. مخصوصاً در اینجا باید سراغ آقای مهندس بازرگان و آقای مهندس طاهری رفت

که ضرورت بانک را خوب تشریح و تحلیل کردند، به ویژه آن ضرورت اصلی را که رابط بودن بانک است میان صاحبان سرمایه و محتاجان یا تولیدکنندگانی که احتیاج به سرمایه دارند.

ببینیم این مسأله را به چه شکل می خواستند حل کنند. راه حلی که آقای