فقه و حقوق جلد20 صفحه 289

و مضاربه هم وام نیست. سود مضاربه بنا بر نظریۀ نویسنده صرفاً ناشی از کار عامل است، ولی از نظر اسلام ناشی از اشتراک سرمایه و کار عامل است؛ سرمایه در حکم یک آلت است که نقشی مؤثر دارد.

[یادداشت] بانک- ضرورتها

کارهای بانک به تفصیل جداگانه باید بیان شود، ولی عمده چیزی است که گفته می شود در عصر جدید بالخصوص ضرورت است و آن مربوط است به دو چیز:

الف. سرمایه ها راکد نماند و در گردش باشد. بانک وسیلۀ جذب سرمایه های کوچک به صورت پس انداز یا سپردۀ ثابت و دادن بهره و یا جایزه به آنها، سرمایه ها را جمع می کند و در اختیار افرادی که لیاقت فعالیت دارند (تجاری، کشاورزی، صنعتی) با گرفتن سود (البته سود بیشتر) قرار می دهد و علی هذا بانک به منزلۀ رابط و دلال و واسطۀ سرمایه و کار است.

ب. بانک موجب می شود که بر وسعت دامنۀ فعالیتها افزوده شود. در وامهای بستانکاران که به صورت خریدوفروش سفته صورت می گیرد، سبب می شود که فروشنده به انتظار وصول پولش بیکار ننشیند بلکه با فروش سفته به قیمت کمتر و تهیۀ پول نقد، به ابتکار بازرگانی یا کشاورزی یا صنعتی دست بزند. (البته خریدوفروش سفته معمولًا مربوط

است به کار بازرگانی و واسطه گری، و معلوم نیست از نظر مصالح جامعه این اندازه فعالیت را بشود به حساب توزیع صحیح گذاشت بلکه بیشتر موجب اشکالات در توزیع می شود، چون هرچه عمل واسطه گری زیادتر شود، بر خلاف فعالیت کشاورزی و صنعتی، کالا گرانتر می گردد.).

وام امیدواران نیز اگر به منظور مصرف نباشد موجب توسعۀ فعالیت گیرندۀ وام می شود. ولی وام امیدواران اگر به منظور توسعه باشد، خودبه خود داخل در وام تولیدکنندگان می شود.