فقه و حقوق جلد20 صفحه 297

و نیز به سپرده مقدار معینی سود بدهد و شما هم مبنیّاً علیٰ هذا این کار را می کنید، باز قطعاً رباست. بله اگر فرض بکنیم- که چنین فرضی در عمل وجود ندارد- که چنین قراری نه ضمناً و نه صریحاً وجود دارد ولی بانک خودش مبلغی اضافه می دهد به طوری که اگر ندهد، عرفاً کسی برای خودش حق مطالبه قائل نیست، در این صورت گرفتن سود مانعی ندارد ولی این فرض ظاهراً غیر از آن چیزی است که در خارج وجود دارد. بنابراین به قول این آقایان سودی که از راه پس انداز یا سپردۀ ثابت می گیریم جایز است.

جوایز بانکی

جایزه هایی که صندوق پس انداز ملی می دهد یا جوایزی که به قید قرعه به کسانی که حساب باز کرده اند می دهند، تکلیفش چیست؟ می گویند جایزه است و اشکال ندارد، یعنی به میل خود جایزه می دهد و این غیر از بلیتهای بخت آزمایی است. خود جایزه از آن جهت که جایزه است اشکالی ندارد. ولی در اینجا اشکال دیگری کرده اند و آن این است: اینکه بانک جایزه می دهد برای چه جایزه می دهد؟

جایزه را به کسانی می دهد که حساب باز کرده اند و از پول آنها استفاده می کند و این استفاده هم استفادۀ ربوی است. جایزه اشکال دارد ولی

نه از این جهت که ما یقین داریم که بانک این جایزه را از همان مورد ربا می دهد. هیچ کس نمی تواند یقین کند که بانک این جایزه را از همان مورد ربا داده، چون در عین حال پول حلال هم دارد.

از این جهت، اشکال نیست. در مسائلی که شارع تسهیل قائل شده ما نباید بر خودمان تضییق بکنیم. روایتی است در همین زمینه که فقها خیلی به آن استناد می کنند و معروف است به روایت مَسْعَدَه بن صدقه. در مورد معاملاتی است که انسان با مردم انجام می دهد. عبارت این است:

کلُّ شَیْ ءٍ لَکَ حَلالٌ حَتّیٰ تَعْرِفَ انَّهُ حَرامٌ بِعَیْنِهِ.

مثل باب طهارت و نجاست است. در برخی مسائل، خود شارع بنایش را بر تسهیل گذاشته. شارع از احکام طهارت و نجاست خود دست برنداشته ولی در مرحلۀ تحقیق و اثبات هم نهایت سهولت را قائل شده است. می گوید تا صددرصد یقین نداری که چیزی نجس است، بگو پاک است:

کُلُّ شَیْ ءٍ لَکَ طاهِرٌ حَتّیٰ تَعْلَمَ انَّهُ قَذِرٌ.

تا رویش به اصطلاح نتوانی قسم بخوری، باید بگویی پاک است. این یک حکم تسهیلی است که شارع قائل شده. اینجا هم همین طور است. شما ممکن است درصد