فقه و حقوق جلد20 صفحه 318

اصل را به صورت کلی داریم: یٰا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ «1». عقود را همۀ مفسرین گفته اند یعنی عهدها، پیمانها. به طور کلی و به طور عام فرموده است: به تمام پیمانهایی که می بندید باید وفادار باشید و باید بر طبق آنها عمل بکنید؛ یعنی شرعاً باید عمل بکنید، حکم الهی است. در أَوْفُوا بِالْعُقُودِ هیچ قید نشده که آن عهد و پیمان شما به صورت صلح یا بیع یا اجاره و یا عقد دیگر باشد. این اصل کلی می گوید باید به پیمان عمل کرد. همچنین حدیثی است نبوی که در فقه از مسلّمات است و مفاد آن هم همین مفاد است. پیغمبر اکرم فرموده اند که:

الْمُؤْمِنونَ عِنْدَ شُروطِهِمْ.

شرط در اینجا یعنی قرارداد. مؤمنان پای شرایط خودشان ایستاده اند. یعنی مؤمن هر شرطی و هر تعهدی و هر قراری که می گذارد باید روی آن بایستد، نباید از آن تخلف کند.

این اصل کلی صحت هرگونه پیمان و تعهد و قراردادی را که میان دو نفر بسته می شود تضمین و تأمین کرده است.

شرایط و موانع عمومی معاملات

البته برای صحت یا عدم صحت یک پیمان و قرارداد شرایط و موانعی ذکر کرده اند. آن پیمانی که یکی از شرایط ذکر شده را ندارد یا یکی از موانع ذکر شده را دارد، فاسد است و آن پیمانی که آن شرایط را فاقد نیست و از آن موانع هم ندارد و لو یک امر مستحدث و جدیدی باشد، درست

است. مثلًا یکی از شرایط بلوغ است.

غیر بالغ اگر ممیّز نباشد، اصلًا عملش لغو است، مثل یک بچۀ پنج شش ساله که اساساً صلاحیت عقلی بستن یک پیمان را ندارد. ولی ممکن است بچه ای بالغ نباشد اما ممیز باشد؛ یعنی واقعاً ماهیت عمل خودش را درک بکند و مثل یک انسان بالغ کار انجام دهد، مانند یک بچۀ سیزده چهارده ساله به اختلاف بچه ها از نظر هوش و استعداد. [در باب] عمل کودک، یک بحث در عبادات کودک است و یک بحث در معاملات او. عبادت طفل ممیز غیر بالغ در عین اینکه تکلیف ندارد و مکلف نیست، صحیح است. می دانید در نماز جماعت این مسأله را طرح می کنند که نمازی که بچه می خواند، آیا نماز صوری و ظاهری و برای تأدیب و تربیت است که برای آینده آماده بشود یا نماز واقعی و صحیح است؟ اگر گفتیم نماز بچه نماز تمرینی و صوری