فقه و حقوق جلد20 صفحه 323

ضمان عهده و ضمان دَرَک

در فقه در باب ضمان مسئله ای داریم به نام ضمان عهده و مسأله دیگری داریم به نام ضمان دَرَک. ضمان عهده که مسأله اش در فقه مطرح بوده این است که دو نفر با همدیگر معامله می کنند. چون مشتری بایع را نمی شناسد، گاهی یک وضعی پیش می آید که مشتری حق دارد جنس را پس بدهد، مثل خیار فسخ اگر جنس معیوب از آب درآید. یک نفر می آید ضامن می شود که اگر این معامله فاسد از آب درآمد من ضامن هستم. مثلًا شخص ناشناسی می خواهد فرشی را به شما بفروشد. شما یک دغدغه ای دارید، می گویید من این شخص را نمی شناسم، این فرش به این قیمت خوب می ارزد ولی فردا اگر این فرشْ دزدی از آب درآمد تکلیف من چیست؟!

اگر صاحبش آمد و شناخت و شاهد هم آورد و معلوم شد این فرش دزدی است، در این صورت صاحب مال حق دارد مالش را ببرد. آن وقت تکلیف پول من که فروشنده گرفته و رفته و به او دسترسی ندارم چه می شود؟ در اینجا یک نفر می آید ضامن عهده می شود؛ یعنی می گوید اگر خللی در این معامله پیدا شد و معلوم گردید که این جنس مثلًا دزدی بوده و خلاصه این خطر وجود داشت که پول تو از بین برود، من ضامن هستم. این هم خودش یک نوع بیمه است. در واقع آن شخص معاملۀ شما را بیمه می کند. و نظیر این است ضمان دَرَک. ضمان درک آنجایی است که عیب در کار باشد. درک به معنی عیب است. ضمان درک یعنی ضمان عیب. شما معامله ای با یک فروشندۀ ناشناس می کنید. با خود می گویید نکند این جنس معیوب از آب دربیاید و آن وقت دسترسی به فروشنده نداشته باشم. یک کسی می آید ضامن درک یعنی ضامن عیب می شود، می گوید اگر این جنس معیوب بود من خسارتش را به شما می پردازم.

بیمه یک معاملۀ مستقل است

در باب ضمان این مسائل از قدیم طرح شده بوده است اما صددرصد به عنوان ضمان که آیا ادلۀ ضمان شامل اینها می شود یا نه. مورد تردید بوده. ولی بیمه به عنوان یک معاملۀ مستقل هیچ اشکالی ندارد. اساساً ضرورتی ندارد که اسمش را ضمان بگذاریم. ضمان شرعی همان ضمان دین است و بس. ما تابع اسم نیستیم که آن را ضمان عهده یا ضمان درک بنامیم. خودش یک معاملۀ مستقل است و همان